به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط، در این مقاله ابتدا به ارائه گزارشی از وضعیت معادن در حوزه‌های ذخایر، تولید، اشتغال، سهم اقتصادی و ارز آوری می‌پردازیم. سپس به مقایسه درآمد ارزی بخش معدن و نفت خواهیم پرداخت و پس از آن موانع و راهکار‌های عبور از آن‌ها در بخش معدن جهت تحقق هدف والای جایگزینی معدن به جای نفت خواهیم پرداخت.
وضعیت معادن از منظر اکتشاف و ذخایر
تا پایان سال ۱۴۰۰ حدود ۶۰ میلیارد تن مواد معدنی در کارنامه تجمعی ذخایر معدنی کشور ثبت که این میزان تقریبا سهم ۳ درصدی از ذخایر جهانی می‌باشد. همچنین پیش بینی می‌شود با انجام اکتشافات و افزایش سالانه ۱.۸ میلیارد تن تا سال ۱۴۰۴ این ذخایر به ۶۶ میلیارد تن افزایش یابد.
معدن از منظر تولید و استخراج
در بحث استخراج و تولید مواد معدنی در سال ۱۴۰۰ دقیقا ۵۸۹ میلیون تن ماده معدنی در کشور استخراج شده است که برآورد می‌شود به شرط تحقق اهداف برنامه راهبردی وزارت صمت به ۶۶۲ میلیون تن در سال ۱۴۰۴ افزایش یابد.
اشتغال در معادن
در بحث اشتغال در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۵۱ هزار نفر در زنجیره‌ی معدن و صنایع معدنی تا تولید شمش مشغول به کار بوده اند که این میزان به شرط تحقق اهداف برنامه راهبردی وزارت صمت به ۸۵۹ هزار نفر در سال ۱۴۰۴ افزایش یابد.
سرمایه گذاری‌های توسعه‌ای بخش معدن
از ابتدای سال ۱۳۹۲ تا پایان سال ۱۴۰۴ و برای تحقق اهداف برنامه راهبردی وزارت صمت سالانه ۲.۱ میلیارد دلار و مجموعا بیش از ۲۶ میلیارد دلار در قالب ۲۵۰ پروژه ملی معدن و صنایع معدنی سرمایه گذاری شده و خواهد شد.
سهم معدن از تولید ناخالص داخلی
طبق آخرین گزارش کارگروه تحقیقاتی شهید خوشنویس و پس از بررسی حساب‌های ملی سهم معدن و صنایع معدنی از تولید ناخالص داخلی ۵.۳ درصد (محاسبات ارزش افزوده سال ۹۸) در سال ۱۳۹۸ بوده که به شرط تحقق اهداف برنامه راهبردی وزارت صمت در افق ۱۴۰۴ به ۸.۴۱ درصد افزایش خواهد یافت.
ارزآوری بخش معدن
در سال ۱۴۰۰ با احتساب سهم ۳.۵ میلیارد دلاری واردات و ۱۱.۸ میلیارد دلاری صادرات محصولات معدن و صنایع معدنی تراز مثبت ۸.۴ میلیارد دلاری در کارنامه‌ی درخشان بخش معدن ثبت گردیده که این میزان به شرط تحقق برنامه راهبردی وزارت صمت به ۲۰ میلیارد دلار در افق ۱۴۰۴ ارتقا خواهد یافت.
مقایسه صادرات نفتی و معدنی
از آنجایی که طبق آخرین گزارش اتاق بازرگانی در سال ۱۴۰۰ سهم نفت خام از تولید نا خالص ملی ۵.۸ و سهم صادرات نفت خام ۳۹ میلیارد دلار، محصولات پتروشمی و میعانات گازی ۲۲.۷ میلیارد دلار می‌باشد.
همچنین از مقایسه این ظرفیت‌ها با ظرفیت‌های حوزه‌ی معدن نتایج زیر حاصل می‌گردد؛
۱- هر چند سهم معدن و صنایع معدنی (تا تولید شمش) از تولید نا خالص داخلی (بر اساس خلق ارزش افزوده داخل کشور) بسیار به سهم نفت نزدیک است. اما ارز آوری آن تنها کمتر از ۲۰ درصد نفت و گاز و محصولات پایین دستی آن‌ها می‌باشد و این لزوم سرمایه گذاری و صادرات صنایع پایین دستی بخش معدن را گوشزد می‌نماید.
۲- بدون حضور نفت خام، صادرات معدن و صنایع معدنی ۲۵ درصد از صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص داده که این میزان تقریبا ۵۰ درصد صادرات محصولات پتروشیمی و میعانات گازی می‌باشد.
۳- مقایسه سهم ذخیره جهانی (۳ %) و سهم تولید جهانی ما (۰.۵ %) در بخش معدن لزوم افزایش تولید (استخراج و حلقه‌های بعدی زنجیره ارزش) را نسبت به اکتشاف گوشزد می‌نماید.
۴- در صورت سرمایه گذاری در صنایع پائین دستی کامودیتی‌ها و همچنین استخراج و توسعه صنایع مربوط به عناصر استراتژیک می‌توان مجموع سهم اقتصادی و صادرات نفتی و معدنی را در افق‌های نه چندان دور با هم برابر نموده و هدف والای بستن شیر نفت و برابری سهم نفت و معدن را تحقق بخشید.
۵- سهم ۵ درصدی اشتغال بخش معدن در افق ۱۴۰۸ به شرط تحقق زنجیره‌های ارزش و انتقال جمعیت شاغل در زنجیره نفتی به این بخش.
برای نیل به اهداف بالا می‌بایست عبور از چالش‌های گریبان گیر بخش معدن در دستور کار قرار گیرد.
۵ دسته از چالش‌ها اصلی حوزه‌ی معدن مانع دستیابی به اهداف افق ۱۴۰۴
متاسفانه در سنوات اخیر بیش از ۱۰۰ مورد چالش در حوزه معدن و صنایع معدنی شناسایی شده که فضای کسب و کار و سرمایه گذاری این حوزه را بسیار نا مطلوب نموده است تا جایی که بر طبق نظر نخبگان (نظر سنجی کارگروه شهید خوشنویس- ۱۳۹۹) امتیاز ۳۵ از ۱۰۰ را دریافت نموده است. مهمترین این چالش‌ها که موانع اصلی فعالیت معادن در کشور می‌باشند.
کارگروه تحقیقاتی معدنی شهید حسام خوشنویس