بهرام صلواتی و محمدامین مولا، تحلیلگران حوزه مهاجرت
سوال اصلی مدنظر نویسندگان این گزارش توصیفی- تحلیلی این بوده است که وضعیت روند مهاجرفِرستی ایران براساس شواهد بین‌المللی و جهانی درحال‌حاضر به چه‌صورتی است؟
درسال ۲۰۲۰ تعداد مهاجران جدید ورودی ایرانی به منطقه OECD، ۴۸ هزار نفر بوده که در سال ۲۰۲۱ با ۱۴۱درصد افزایش به ۱۱۵ هزار ورودی جدید در سال رسیده است. به این ترتیب ایران، رتبه اول مهاجرفرستی براساس نرخ رشد مهاجر جدید را ثبت کرده است.
براساس آخرین آمار پایگاه داده یونسکو در سپتامبر ۲۰۲۳، جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، برای هشتمین سال متوالی، روند افزایشی داشته است و در سال ۲۰۲۱، وارد تراز ۷۰ هزار شده است. رتبه دانشجوفِرستی ایران در سال ۲۰۱۹، از رتبه ۱۹ دنیا به رتبه ۱۷ در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است و در سال ۲۰۲۱، رتبه هفدهم دانشجوفِرستی کشور ثابت مانده است.
براساس آخرین آمار پایگاه داده یونسکو در سپتامبر ۲۰۲۳، جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، برای هشتمین سال متوالی، روند افزایشی داشته است و در سال ۲۰۲۱، وارد تراز ۷۰ هزار شده است. رتبه دانشجوفِرستی ایران در سال ۲۰۱۹، از رتبه ۱۹ دنیا به رتبه ۱۷ در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است و در سال ۲۰۲۱، رتبه هفدهم دانشجوفِرستی کشور ثابت مانده است. نرخ رشد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در بازه۲۰۱۲ تا۲۰۱۹ پایین‌تر از نرخ رشد دانشجویان بین‌المللی در دنیا بوده است، اما در بازه زمانی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ این نرخ برای کشور ایران بالاتر از نرخ جهانی بوده است.
براساس گزارش اخیر Open-doors در نوامبر سال ۲۰۲۳جمعیت دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در کشورآمریکا، بعد از یک دوره چهار ساله نزولی، مجدداً روند صعودی به خود گرفته است و در سال تحصیلی ۲۰۲۳ - ۲۰۲۲ به رقم ۱۰۸۱۲ نفر رسیده است که نسبت به سال گذشته ۳/۱۶ درصد رشد داشته است که این نرخ رشد نسبت به میانگین کشور آمریکا بالاتر بوده است.
بررسی وضعیت دانشجوفرستی کشورهای همجوار منتخب ایران در سال تحصیلی ۲۰۲۳ -۲۰۲۲ به کشور آمریکا نشان می‌دهد که درحالی‌که اغلب کشورهای همجوار به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج‌فارس نرخ رشد منفی دانشجوفرستی به آمریکا را تجربه کرده‌اند، ایران بیشترین نرخ رشد دانشجوفرستی را در این بازه تجربه کرده است و در صدر این فهرست قرار دارد.
جمعیت محققان و پژوهشگران ایرانی مشغول به فعالیت در کشورآمریکا نیز، بعد از یک دوره چهارساله نزولی، مجدداً روند صعودی به خود گرفته است و در سال ۲۰۲۲به رقم ۱۴۵۰ نفر رسیده که نسبت به سال گذشته ۳/۱۰ درصد رشد داشته و نسبت به میانگین رشد محققان بین‌المللی در کشور آمریکا (۳/۶درصد) در سال ۲۰۲۲ میلادی بالاتر بوده است.
میل به ماندگاری دانشجویان ایرانی در مقطع دکتری در ایالات‌متحده آمریکا با برخی از کشورهای خاورمیانه نشان می‌دهد که میل به ماندگاری دانشجویان ایرانی با اختلاف فاحشی، بالاتر از میل به ماندگاری سایر دانشجویان از کشورهای منطقه خاورمیانه قرار دارد.
میل به ماندگاری دانشجویان ایرانی در مقطع دکتری در ایالات‌متحده آمریکا با برخی از کشورهای خاورمیانه نشان می‌دهد که میل به ماندگاری دانشجویان ایرانی با اختلاف فاحشی، بالاتر از میل به ماندگاری سایر دانشجویان از کشورهای منطقه خاورمیانه قرار دارد.
برای بیشینه ساختن فواید و کمینه ساختن مضرات پدیده مهاجرت، کشورها نیازمند اراده و آماده‌کردن شرایط شناخت ابعاد مختلف کمی و کیفی این پدیده و از همه مهمتر داشتن سیاست منسجم، برنامه مدون و سازوکار موثر برای فرصت‌سازی از این پدیده جهانی هستند.
ایران که به‌طور قابل‌توجهی درگیر مهاجرت‌های ورودی و خروجی است اما شرایط فوق‌الذکر را برای فرصت‌سازی از این پدیده هنوز فراهم نکرده است. بنابراین کشور ایران در اسرع وقت نیازمند اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های جدی و جدیدی در برای کنترل روند صعودی مهاجران خروجی از کشور به‌ویژه در حوزه دانشجویان و محققان خود است تا بتواند جنبه‌های منفی مهاجرت را کنترل کرده و بتواند از مزایای مهاجرت بهره بگیرد.