به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط؛ «موفقیت‌های نخبگان کشور در المپیاد‌های علمی جهانی، از مهم‌ترین مصادیق‌امیدآفرینی در کشور و بسط روحیه خودباوری در جامعه است» این جمله بخشی از سخنان سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهوری بود که شامگاه دیشب در دیدار با مدال‌آوران المپیاد‌های علمی کشوری و جهانی بیان کرد. با این حال او در بخشی از سخنانش نیز اظهار کرد که دشمن اگر در گذشته به دنبال غارت مخازن و معادن کشورها بود، امروز در جنگ شناختی، الکترونیکی، سایبری و نرم‌افزاری به دنبال جذب مغزها و نخبگان دیگر کشورها است.
از طرف دیگر رئیس جهوری با اشاره به نقش مسئولان در رفع مشکلات و دغدغه‌های نخبگان در کشور، گفت:امیدآفرینی، ایجاد زمینه‌های شکوفا کردن استعداد‌ها و فراهم کردن بستر رشد و تعالی استعداد‌های نخبگان از وظایف مسئولان در قبال آن‌ها است. هرگونه هزینه کردن برای علم و دانش سرمایه‌گذاری است و موجب تضمین آینده کشور می‌شود. بنابراین در این سخنرانی سید ابراهیمی رئیسی از همه دستگاه‌های دارای مسئولیت در حوزه نخبگان، از جمله باشگاه پژوهشگران جوان، جهاد دانشگاهی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد، خواست تا زمینه جذب، اشتغال، رشد و شکوفایی نخبگان را بیش از پیش فراهم کنند.
با همه این‌ها آنچه در خصوص پدیده« فرار مغزها» مطرح است در دو دهه گذشته آمار‌های ضدو نقیضی از سیر صعودی و نزولی آن منتشر شد.
آمار ضد و نقیض از فرار مغزها
پدیده فرار مغزها در کشور، همواره با دو واکنش رو به رو است؛ برخی از کارشناسان معتقدند که آمار‌ها در خصوص مهاجرت نخبگان به کشور‌های دیگر آنقدر عدد کوچکی دارد که نگران‌کننده نیست و در مقابل آن‌ها عده‌ای دیگر از کارشناسان این پدیده را در سیر صعودی می‌دانند و درباره‌اش هشدار می‌دهند.
اما واقعیت این است که تقریباً هیچ آمار دقیقی از مهاجرت نخبگان به کشور‌های دیگر نیست. مثلاً بعضی از آمار‌های غیر رسمی از خروج سالانه ۳۰۰ هزار نخبه کشور خبر می‌دهند، یا همین چندی پیش سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و رئیس بنیادملی نخبگان با اشاره به اینکه در حال حاضر ۶۰ هزار دانشجوی ایرانی کشورمان در دیگر کشورها تحصیل می‌کنند این آمار را بسیار ناچیز دانست و درواقع به نوعی با پدیده فرار مغزها در ایران مخالفت کرد. او همچنین در اغلب مصاحبه‌هایش به این موضوع اشاره داشت که دانشجویانی که برای ادامه تحصیل به کشور‌های خارجی مهاجرت می‌کنند بعد از پایان تحصیلاتشان به کشور باز می‌گردند.
با این حال همانطور که این پدیده نزدیک به ۲ دهه است مورد بحث قرار می‌گیرد دی ماه سال ۹۷ نیز بهرام صلواتی، عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، در نشستی با عنوان «مهاجرت، تمنای رفتن»، اعلام کرد که ایران، رتبه چهارم مهاجرت تحصیل‌کردگان را پس از کشور‌های هند، فیلیپین و آمریکا-کانادا، دارد.
در برخی از گزارش‌های سال‌ها اخیر نیز، سن مهاجرت نخبگان نیز از دانشجو به دانش‌آموز کاهش پیدا کرده و کاربران را با واکنش‌های متفاوتی رو به رو کرده است. از طرف دیگر در همین دوران کرونا نیز اعلام شد که هزاران پرستار در طول این مدت از کشور مهاجرت کرده‌اند. آماری که عدد آن بین ۸ هزار و ۲ هزار پرستار، پاسکاری شد و باز هم آماری روشن و دقیق از این تعداد اعلام نشد.
با همه این‌ها نه تنها در نظر برخی از کارشناسان این حوزه، بلکه در اظهار نظر اغلب مردم در شبکه‌های اجتماعی پدیده فرار مغزها پدیده‌ای رو به رشد است. در میان گزارش‌های جسته و گریخته سایت‌های خبری و خبرگزاری‌ها نیز گزارش‌هایی از افزایش این پدیده منتشر شده است. تا جایی که در برخی از گزارش‌های سال‌ها اخیر نیز، سن مهاجرت نخبگان نیز از دانشجو به دانش‌آموز کاهش پیدا کرده و کاربران را با واکنش‌های متفاوتی رو به رو کرده است. از طرف دیگر در همین دوران کرونا نیز اعلام شد که هزاران پرستار در طول این مدت از کشور مهاجرت کرده‌اند. آماری که عدد آن بین ۸ هزار و ۲ هزار پرستار، پاسکاری شد و باز هم آماری روشن و دقیق از این تعداد اعلام نشد.
واکنش مردم به مهاجرت دانشجویان و نخبگان
اگرچه برخی از آمار‌ها از افزایش و برخی دیگر از کاهش مهاجرت دانشجویان و نخبگان به کشور‌های خارجی خبر می‌دهد. موضوعی که اغلب مسئولان مدعی سیر نزولی و کارشناسان سیر صعودی آن را پیش‌بینی می‌کنند و در این بین هیچگاه آماری دقیقی هم از آن منتشر نمی‌شود و تنها در هر دوره‌ای برخی از مسئولان با علام چند آمار و عدد و مقایسه آن با دانشجویان کل کشور این آمار را ناچیز قلمداد می‌کنند. اما آنچه در افکار عموی جا افتاده است پدیده رو به رشد فرار مغزها است. در اینترنت و سایت ها‌یی که اخباری در این خصوص منتشر شده اغلب کاربران به این موضوع انتقاد دارند و در این باره به بحث و نظر می‌پردازند. در واقع می‌توان گفت عدم انتشار آمار رسمی از مهاجرت نخبگان به کشور‌های دیگر نشان می‌دهد که در چند سال گذشته با همه مصاحبه‌ها و صحبت‌هایی که مسئولان در این خصوص کردند اما همچنان نگاه جامعه به این پدیده نگاهی چالشی است. درست مثل کاربری به نام حسین که در انتهای گزارشی با تیتر« بازندگان فرار مغزها» نوشته است: « تو اون مملکت بمونیم و مسافر کشی کنیم یا با روزی ۱۵ تومن حق التدریسی توی دانشگاه‌ها بیگاری کنیم؟ وقتی اینجا برامون ارزش قائل میشن قطعاً راه خروج بی‌اندازه جذابه. » و درپاسخ او ناشناسی که سودای رفتن دارد می‌نویسد: « من چطوری بیام؟؟؟ دوستان بگید چطوری رفتین‌یه راهی جلو پای ما بذارید من خودم دانشجو ارشد مخابرات می‌دانم دارمم برای امتحان آیلتس آماده میشم، شنیدم خیلی تأثیر داره در گرفتن پذیرش، دیگه باید چکار کنم. » این کاربر از ادمین سایت نیز درخواست کرده که حتماً پیغامش را منتشر کند تا کاربران دیگر راهی پیش پای او بگذارند. کاربر دیگری نیز با نام «هیچکس» درباره پدیده فرار مغزها نوشته است: « معلومه که اینطوریه، همه‌ی دوستان من از ایران رفتند. بیشتر از نصف هم دوره‌ای‌های ارشدم الان خارج از ایران مشغول ادامه تحصیل یا زندگی هستند. » با همه این‌ها بحث و نظر‌ها در بین کرابران داغ است و برخی دیگر از مخالفان نیز اگر چه از گفته‌هایشن مشخص است که این پدیده را رو به رشد می‌دانند اما معتقدند که نباید کشور را ترک کرد. درست مثل کاربری به نام تدبیر که می‌نویسد: « اسم این نسل را باید گذاشت نسل فراری. فرار از مسئولیت، فرار از پشتکار، فرار از اراده، فرار از تلاش، فرار از ساختن آینده، فرار از تاریخ، فرار از عشق، فرار از وطن. نه نفسم از جای گرم بلند می‌شود نه جز دلواپسانم نه رفاه‌زده نه آرمانگرای بی‌منطق اما بی‌غیرت هم نیستم که این آب و خاک را به‌امان خدا ر‌ها کنم. »
با همه این‌ها و ضدو نقیض‌هایی که از آمار مهاجرت نخبگان و سرمایه های اجتماعی کشور منتشر می شود و با توجه به سخنان رئیس جمهوری در جمع مدال‌آوران نخبه کشور و درخواست او از تمام دستگاه‌های مسئول، باید دید که حداقل تا یک سال آینده، تغییراتی مشهود در رویکرد سازمان‌ها و ادارات مسئول اتخاذ خواهد شد؟ رویکردی قابل قبول که می‌بایست، افکار عمومی را نیز با خود هم جهت کند.
