نقشه" جهان ترک " مورد ادعای رجب طیب اردوغان یک طراحی پیچیده از "نقشه استراتفور" مورد حوزه نفوذ ترکیه تا ۲۰۵۰ است.
چرا ۲۰۵۰؟
دلیل اول: تا ۲۰۵۰ اوج رقابت قدرت های کلاسیک حوزه آتلانتیک با قدرت های نو ظهور حوزه پاسیفیک در مناطق جنوبی مثل دریای چین جنوبی، دریای آندمان، تنگه مالاکا، هند جنوبی، خط طولی و عرض دریای عمان و دریای عربی، باب المندب و دریای سرخ و در نهایت کل خلیج فارس خواهد بود. ابعاد درگیرانه ذهنی و عملیاتی کشورهای حائل در این مناطق به حدی زیاد خواهدبود که موجبات غفلت در برخی حوزه‌های خاص از جمله در عمق استراتژیک حوزه آناتولی و قفقاز خواهد شد.
دلیل دوم: استراتفور "Stratfor" که یک مرکز تحقیقاتی مبتنی اطلاعات پنهان است به دلیل وابستگی به سازمان سیا به " سایه سیا" (shadow CIA) معروف بوده و مدیریت آن بر عهده جورج فریدمن می باشد، یکی از ماموریت های اساسی اش، فروش اطلاعات مبتنی بر رخدادهای مهمی است که وقوع آنها در نقشه سیاسی جهان پیش رو محتمل است.
دلیل سوم: یکی از برجستگی های ژئوپليتيكي که مورد توجه و آینده نگری ژئوپليتيكي این مرکز قرار گرفته نقشه حوزه نفوذ ترکیه تا سال ۲۰۵۰ " Turkey's sphere of influence in 2050" است.
دلیل چهارم: بلند پروازی های ترکیه است که تصور می‌کند چالش های جهان پیرامون آن از منظر ژئوپلیتیک به نفع آنکارا است. در همین راستا، ترکیه در دو فرایند ژئوپليتيكي محتمل و غیر محتمل در حال بسترسازی ذهنی برای خود نسبت به تغییرات آتی است. فرایند ژئوپليتيكي غیر محتمل ترکیه همان فرضیه بدون اثبات نوعثمانی گرایی (neo-Ottomn ) است که خود ترکها هم می دانند هرگز امکان سلطه مجدد آنها بر قلمرو بزرگ جغرافیایی از یونان و قبرس و لیبی و مصر گرفته تا کشورهای منطقه خلیج فارس و محدوده پر اهمیت قفقاز به هیچ وجه امکانپذیر نیست چه بسا که منشاء تنش های بی انتها برای ترکیه هم باقی می مانند.
دلیل پنجم: تمرکز ترکیه بر فرایند ژئوپليتيكي محتمل است که ترکها ذیل عنوان "سلطه کامل بر قلمرو آناتولی" آن را بطور جدی تر دنبال می کنند. بر خلاف سناریوی "نوعثمانی گرایی" که کلی، مبهم و غیرمحتمل است، در حال حاضر سناریوی آناتولی بزرگ به سیاست گام به گام ترکیه تبدیل شده است.
دلیل ششم: اعلام" نقشه جهان ترک " که بعد از سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران توسط اردوغان رونمایی شد، موضوع جدیدی نبود، بلکه بسترهای طراحی چنین نقشه ای ۱۲ سال پیش با دریافت اطلاعاتی از سازمان سیا فراهم و مدنظر سیاست خارجی ترکیه قرار گرفت که همزمان با تحولات و تغییرات ژئوپليتيكي این منطقه بزرگ و خیزش متفاوت ژئوپليتيكي جمهوری آذربایجان، علنی شده است.
برای تحلیل این موضوع مهم دلایل دیگری هم وجود دارد که هر کدام در جای خود نیاز به توجه دارد، اما ظواهر امر نشان می دهد ترکیه به مرحله ای از توانمندی رسیده که متفاوت تر از گذشته به بحث"نقشه جهان ترک " به عنوان مقدمه اصلی احیای آناتومی بزرگ ورود کرده است. از سوی دیگر تضعیف گام به گام کشورهای رقیب منطقه ای به دلایل متعدد از جمله موضوعی که در دلیل اول این تحلیل ارائه کردم ، ترکیه را به وقوع اتفاق جدید در این منطقه بزرگ بسیار امیدوار تر از گذشته نموده است.
حال باید دید آیا کشورهای بزرگ منطقه متوجه عمق تحولات پیش رو شده اند، یا درآینده نزدیک متوجه خواهند شد که جلوی وقایع بزرگ ژئوپليتيكي که عمدتا به ضرر آنهاست را بگیرند، یا در بستر آشفتگی سیاسی و فشارهای کشنده ژئوپليتيكي در برابر تغییرات بزرگ تسلیم خواهند شد؟
بر همین اساس نباید "نقشه جهان ترک" را دست کم گرفت و وقوع اتفاقات ریز درشت سیاسی و جغرافیایی در پیرامون خود را کم اهمیت فرض کرد.
● استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران
