به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط، رودخانه مرزی ارس از کوه‌های مین‌گول‌داغ در جنوب شهر ارض‌روم ترکیه سرچشمه گرفته سپس وارد جنوب قارص شده و به کوه‌های آرارات بزرگ رسیده و پس از عبور از این منطقه وارد جلگه ایروان در جمهوری ارمنستان می‌شود. این رودخانه در ادامه مسیر به رودخانه آرپاچای متصل و در نهایت در مرز مشترک ایران با جمهوری ارمنستان و آذربایجان جریان پیدا می‌کند. بیش از نیمی از طول رودخانه ارس تقریباً معادل ۱۰۸۰ کیلومتری آن تا دریای خزر در مرز سه کشور ایران، ارمنستان و آذربایجان واقع شده است.
حوضه آبریز رودخانه ارس حدود ۱۰۲۰۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد، از این مقدار به‌طور تقریبی ۴۰ درصد در خاک ایران، ۴۰ درصد در خاک جمهوری آذربایجان و در حدود ۲۰ درصد نیز در خاک ترکیه واقع شده است.
در تمامی قرارداد‌های گذشته که بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سابق در رابطه با آب رودخانه ارس بسته شده قرار بر استفاده مساوی هرکدام از دو طرف، معادل ۵۰ درصد بوده است؛ در حالیکه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و تجزیه آن و با حضور دو کشور مستقل ارمنستان و آذربایجان، هر دو کشور مستقل شده بر اساس عهدنامه و پروتکل‌های منعقدشده ما بین ایران و شوروی سابق از آب رودخانه ارس از طریق تأسیسات آبرسانی به‌اجرا درآمده در زمان شوروی سابق استفاده می‌کنند. ازاین‌رو با استفاده این دو کشور، سهم ایران از این رودخانه کمتر شده است. تاجاییکه سهم آب کشور ما به یک‌سوم کاهش پیدا کرده است، کشور ترکیه نیز پروژه بزرگی به نام داپ یا پروژه آناتولی شرقی در حوضه رودخانه را در دست اجرا دارد که هدف این پروژه را ارتقای سطح توسعه استان‌های شرقی کشورش اعلام کرده است. حال علاوه بر ریزگرد‌هایی که از سمت عراق و به دلیل سدسازی ترکیه روی دجله و فرات به سمت ایران می‌آید باید نگران امنیت غذایی و آبی در شمال غرب و شمال شرق کشور هم باشیم.
با توجه به اهمیت موضوع محمدجعفر منتظری در نامه‌ای به علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو با توجه به گسترش ریزگرد‌ها در مناطق غربی و جنوبی دستور داد تا موضوع احقاق حقوق مکتسب حقابه ایران از رودخانه مرزی ارس را مستمرا و با جدیت پیگیری کند.
طبق اعلام وزیر نیرو؛ در سفر اخیر رئیس‌جمهور ترکیه به تهران، توافقاتی بین روسای جمهور ایران و ترکیه برای رفع نگرانی‌های ایران از اقدامات بالادست حوضه آبریز ارس حاصل شده است.
فیروز قاسم زاده سخنگوی صنعت آب هم درباره دستاورد‌های مذاکره و توافق مقامات دو کشور بر سر این موضع گفته است که ساخت و ساز ترکیه در حوزه ارس ورودی آب به ایران را کاهش داده و کشور ما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، در سفر اخیر اردوغان به ایران چارچوب‌ها بررسی شد اکنون فضای همکاری بین دو کشور وجود دارد و قول دادند که کمیته فنی فعال شود.
به هر روی باتوجه به تبعات گسترده‌ای که دیر یا زود کشور ما را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد لزوم یک دیپلماسی فعال و بدون اهمال‌کاری را می‌طلبد تا روزی شاهد حذف ارس از نقشه ایران و فراگیری ریزگرد از شمال تا جنوب کشور نباشیم.
در همین ارتباط هدایت فهمی گفت: ترکیه علاوه بر اجرای پروژه گاپ روی دجله و فرات طرح بزرگ دیگری به نام داپ را روی سرشاخه‌های ارس در دست اجرا دارد، طبیعی است وقتی اقدامات سدسازی و ذخیره آب در بالادست این حوزه انجام شود آب کمتری وارد ارس می‌شود و کشور‌های حاشیه ارس و از جمله ایران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
وی افزود: بسیاری از مناطق شمال غربی کشور از این رودخانه آبیاری می‌شوند، بدون تردید سدسازی روی ارس تبعات منفی خواهد داشت، آب به لحاظ کمیت کاهش پیدا خواهد کرد علاوه بر این به دلیل حجم عظیم آلاینده‌های صنعتی و فاضلاب‌های ورودی کیفیت آب هم به شدت دچار نقصان می‌شود، بنابراین هم از نظر کمی و هم کیفی تبعات منفی برای کشور ما خواهد داشت.
مدیر کل سابق دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با تاکید بر اینکه ضروری است دستگاه دیپلماسی کشور در این حوزه فعال شود، اظهار داشت: کنوانسیون بین‌المللی ۱۹۹۷ دو اصل خیلی مهم دارد یکی اصل رعایت انصاف در تقسیم آب و دیگری عدم اضرار به طرف‌های دیگر، بر این اساس باید شورای برنامه‌ریزی و یا کمیسیون مشترک حوزه مشترک ارس و کشور‌های منطقه را ایجاد کنیم و یک تفاهم به نفع طرفین بوجود آید.
وی تصریح کرد: اجرای پروژه گاپ ترکیه روی دجله و فرات بیشتر بحث تالاب‌ها و ریزگرد‌ها خطرساز بوده، اما در شمال غربی کشور دشت‌هایی وجود دارند که با آب ارس آبیاری می‌شوند، بنابراین وقتی آب این رودخانه کم شود به اقتصاد کشاورزی منطقه صدمه سنگینی وارد می‌شود، علاوه بر این کیفیت آب هم پایین می‌آید و برای مصارف شرب هم دچار مشکل خواهیم شد، ضمن اینکه وقتی اراضی آبیاری نشده و خشک شوند با ریزگرد مواجه خواهیم بود، البته در این منطقه خشک شدن دریاچه ارومیه بیش از ارس منطقه را دچار ریزگرد و پراکندن نمک می‌کند.
فهمی یادآور شد: در هر حال در همه جای دنیا روی رودخانه‌های مشترک از مسیر کنوانسیون‌های بین‌المللی و کمیسیون مشترک و مذاکره مسائل را حل می‌کنند، در مورد پروژه داپ ترکیه نیز مهمترین اقدام فعال شدن دیپلماسی و سیاست خارجی کشور است./ایلنا