به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط، نشست خبری معاونان سازمان اسناد و کتابخانه ملی با حضور جمعی از خبرنگاران و اهالی رسانه صبح دیروز، ۱۵ شهریورماه، در اندیشگاه کتابخانه ملی برگزار شد.
محمد جواد جعفریان، معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در بخشی از این جلسه ضمن اشاره به رسالت این معاونت در حفظ و حراست از میراث مکتوب ایران، به مقاوم‌سازی ساختمان آرشیو ملی در مواجهه با پدیده‌های طبیعی و حوادث اشاره کرد و گفت: هر سازه‌ای در صورت عدم پرداخت صحیح می‌تواند آفاتی را برای مظروف خود ایجاد کند؛ آن هم مظروفی که شیء ظریف و آسیب‌پذیری مانند اسناد را نگهداری می‌کند.
آسیب اسناد کتابخانه ملی زیر سایه غفلت ۶۰ ساعته
وی با بیان اینکه در این مدت تلاش کردیم تا تمام تجربیات را را گردآوری کنیم و در نظر داشته باشیم، افزود: به همین منظور در حوزه آب، آتش و آفات اقدامات ویژه‌ای انجام شد. به عنوان نمونه، در بارندگی‌های اخیر رفتار با رطوبت و نحوه سرکشی به مخازن در سازمان تغییر کرد. در سال ۹۸ به دلیل عدم مراجعه ۶۰ ساعته به طبقه منفی پنج، آسیب‌هایی به وجود آمد. در بارندگی‌های اخیر سرکشی‌ها را هر ساعت یکبار انجام دادیم.
معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی همچنین از عایق‌بندی در اطراف ساختمان آرشیو ملی به منظور جلوگیری از ورود آب از منطقه به داخل با همکار شهرداری تهران خبر داد و اضافه کرد: در بحث مراقبت از اسناد در مقابله با آتش‌سوزی نیز تدابیری اندیشیده شده است. در اولین ماه‌های حضور در مناقصه تعبیه سیستم اطفای حریق در سازمان انجام و اپراتور ۲۴ ساعته به منظور کنترل حوادث در سازمان مستقر شد که در صورت بروز آتش‌سوزی با استفاده از گاز مخصوصی، حادثه مهار خواهد شد و آسیبی به اسناد وارد نخواهد آمد.
برنامه‌ریزی برای کنترل آفات اسناد
جعفریان در بخش دیگر صحبت‌های خود به بحث کنترل آفات نیز اشاره کرد و ادامه داد: در طول ۲۰ سال گذشته اسناد از سازمان‌ها و مراکز مختلف به ساختمان آرشیو ملی منتقل می‌شد تا بعد از آن اقدامات لازم جهت تفکیک اسناد به اسناد راکد و امحایی و اسناد قابل نگهداری صورت گیرد. هربار که این انتقال سند صورت می‌گرفت، شاید میلیارد‌ها حشره و باکتری به بخش اسناد وارد می‌شد؛ بنابراین تصمیم گرفتیم که در یکی از مناطق تهران، فضایی به مساحت شش هزار متر مربع در نظر بگیریم تا پس از بررسی در این مکان، تصمیم‌گیری درباره ورود اسناد به مخازن صورت بگیرد.
وی همچنین به بخش دیگری از فعالیت‌های معاونت اسناد در رابطه با دسترسی و اشاعه اسناد اشاره و اضافه کرد: در حال حاضر اسکن در محل در معاونت پژوهشی راه‌اندازی شده تا در دسترسی پژوهشگران و دانشگاهیان تسهیل شود.
انتشار اسناد ۱۵ خرداد پس از ۶۰ سال
معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران همچنین یافتن اسناد گمشده را از دیگر رسالت‌ها و مسئولیت‌های این بخش دانست و یادآور شد: اسناد گسترده‌ای داریم که در طول سال این اسناد در اختیار پژوهشگران قرار خواهد گرفت. از جمله اسناد در دست انتشار می‌توان به مجموعه‌های «۱۵ خرداد، ۶۰ سال بعد»، «گوهریاد» با محوریت اسناد مربوط به واقعه گوهرشاد، «چهار فصل کوچ» با محوریت اسناد مربوط به آزادگان و «خراش بر آیینه» با محوریت اسناد مربوط به دوران دفاع مقدس اشاره کرد.
جعفریان با بیان اینکه موجودی ما در آرشیو ملی قریب به ۴۰۰ میلیون برگ است، از این میزان حدود ۲۰ درصد فهرست‌نویسی کامل انجام شده و مابقی در سطح کاربرگ و ... فهرست‌نویسی شده است.
عصمت مومنی، معاون کتابخانه ملی، نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه معاونت کتابخانه ملی فضایی چند بُعدی است و مأموریت‌های متنوعی دارد، گفت: صیانت، حفظ و سازماندهی آثار مکتوب و غیرمکتوب، تهیه منابع ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی و انقلاب اسلامی و در دسترس قرار دادن آنها، تلاش برای تقویت و اعتلای سطح تخصصی علوم کتابداری و... از جمله وظایف و مأموریت‌های این معاونت است؛ بنابراین با توجه به جایگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران این معاونت یکی از پیشران‌های تقویت کننده امر ملی در این حوزه‌هاست و نقش حکمرانی و تنظیم‌گرایانه‌ای را در همراهی با کتابخانه‌های کل کشور برعهده دارد.
وی افزود: معاونت کتابخانه ملی چهار اداره کل دارد: اداره کل فراهم آوری، اداره کل پردازش و سازمان دهی، اداره کل اطلاع رسانی و اداره کل کتاب‌های خطی و نادر. از دی ماه سال گذشته تاکنون در اداره فراهم آوری ۱۷۹ هزار و ۶۴۸ کتاب دریافت شده که طبق قانون باید سهمیه‌ای را هم به مراکز دیگر اختصاص بدهیم که در این میان تعداد ۱۴۳ هزار و ۳۶۵ نسخه سهم خود ما بوده است.
به گفته مؤمنی؛ در گروه منابع غیرکتابی تعداد ۴۳ هزار و ۲۵۸ نسخه دریافت کردیم. همچنین تعداد ۵۲۷ هزار نسخه هم اهدای کتاب به ۹۴ کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی کشور و برخی هم به مراکز خارج از کشور داشتیم.
دیجیتال‌سازی بزرگترین بانک نشریات قدیمی کشور
فاطمه صدر، سرپرست معاونت پژوهش و منابع دیجیتال، در بخش دیگری از این نشست با اشاره به فعالیت‌های انجام شده در این معاونت، به سامانه سنا (سامانه نشریات ایران) اشاره و اضافه کرد: در این سامانه نشریات از دوران قاجار تا زمان حاضر ارائه می‌شود. در واقع این سامانه بزرگترین بانک نشریات قدیمی در ایران است. بخش عمده‌ای از مجلات دیجیتال شده و بخش دیگری از آن نیز در حال آماده‌سازی است.
وی همچنین از پیگیری برای انجام طرح‌های جدید خبر داد و گفت: کار‌های پژوهشی طرح‌های آرشیو وب، سامانه جام (سامانه جامع اسناد الکترونیکی) در اداره کل فراهم‌آوری در دست انجام است. 
موضوع تاریخ شفاهی از دیگر موضوعاتی بود که سرپرست معاونت پژوهش و منابع دیجیتال کتابخانه به آن اشاره کرد و افزود: در طول این مدت با ۶۲ مصاحبه‌شونده مراوده داشتیم که از میان اندیشمندان، پیشکسوتان و متخصصان بودند که در این مدت، با گفت‌وگوی بیش از چهار هزار ساعت، اطلاعات دریافت شد. همچنین در بخش فهرست‌نویسی تاریخ شفاهی نیز ۳۲ مورد انجام شد و در بخش پیاده‌سازی نیز پنج هزار و ۵۰۷ دقیقه از مصاحبه‌ها پیاده‌سازی شد.
بخش دیگری از این نشست به پرسش و پاسخ اختصاص داشت. معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در ادامه در پاسخ به پرسش خبرنگار تسنیم مبنی بر اینکه در سال ۹۸ نقل قول‌های متعددی درباره اسناد آسیب‌دیده مطرح و عمدتاً تأکید می‌شد که این اسناد امحایی بوده است، کمی شفاف‌تر در این‌باره توضیح دهید و آیا برآورد خسارتی در این زمینه صورت گرفته است یا خیر، گفت: در سال ۹۸ اتفاقی در طبقه منفی پنج آرشیو ملی رخ داد، اتفاق ناگواری بود که موجب آسیب دیدن حجمی از اسناد در آن بخش شد. در آن دوره بخشی از آن اسناد در دست بررسی بود که یا امحا شود یا نگهداری شوند و بخشی هم اسنادی بودند که از آن مرحله گذشته و ارزش نگهداری داشتند. مشخص نیست که چه درصدی از اسناد آسیب‌دیده، مربوط به اسنادی است که باید امحا می‌شد و چه درصدی از آنها اسنادی بود که قابل نگهداری بود.
وی با بیان اینکه میزان آسیب بالا بوده و بخش قابل توجهی از آن اسناد امحایی بوده است، افزود: این اتفاق به این دلیل رخ داد که در آن هنگام حدود ۶۰ ساعت بازرسی و بررسی از مخازن صورت نگرفت؛ یعنی از ساعت ۱۶ روز چهارشنبه تا ساعت ۸ روز شنبه سرکشی به مخازن صورت نگرفته بود؛ این در حالی بود که در آن زمان بارندگی شدیدی رخ داده بود و دما در آن طبقه، با دیگر طبقات، حدود ۱۰ درجه تفاوت دارد.
افغانستان همچنان در پرونده ثبت مثنوی حضور دارد
معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با بیان اینکه بخشی از اسناد آسیب دیده، اسنادی بود که از استانداری‌ها به مرکز آرشیو ارسال شده بود، یادآور شد: حادثه همواره از جایی که پیش‌بینی نکرده‌ایم، رخ می‌دهد.
محمد‌هادی ناصری، سرپرست اداره کل حوزه ریاست کتابخانه ملی، نیز در ادامه در پاسخ به سؤال دیگری از خبرنگار تسنیم مبنی بر سرنوشت ثبت مثنوی در کمیته حافظه جهانی (یونسکو) گفت: ماجرای ثبت مثنوی در کمیته حافظه جهانی یک ماجرای مشترک بین چند کشور است و باید یک فرایند دقیق و مفصلی را طی کند که در حال حاضر در دست انجام است.
وی در رابطه با حضور سه کشور ایران، ترکیه و افغانستان و اینکه آیا افغانستان با توجه به تغییر ساختار سیاسی همچنان در این پرونده حضور دارد یا خیر، گفت: این پرونده با همان روال قبلی کارهایش در دست انجام است.
توقف مقطعی انتشار مجموعه «تاریخ شفاهی ایران»
فاطمه صدر، سرپرست معاونت پژوهش و منابع دیجیتال، نیز در ادامه این نشست در پاسخ به پرسشی مبنی بر سرانجام چاپ مجموعه تاریخ شفاهی که با تفاهم‌نامه‌ای میان سازمان، صدا و سیما و حسین دهباشی انجام شده است، گفت: متأسفانه فرایند اصولی که درباره بررسی همه کتاب‌ها در سازمان معمولاً انجام می‌شود، درباره مجموعه «تاریخ شفاهی ایران» صورت نگرفته است؛ به همین دلیل انتشار برخی از مجلدات این مجموعه با انتقادات پژوهشی و حرفه‌ای از سوی اساتید تاریخ و اندیشه سیاسی همراه بوده است.
وی با تأکید بر اینکه در چاپ مجلدات قبلی فرایند داوری رخ نداده است، افزود: این مجموعه دربردارنده مجلدات خوبی است، اما از سوی اساتید و کارشناسان درباره بحث روایتگری و پرداختن به مسائل مختلف، نکاتی مطرح شده بود؛ به همین دلیل بناست پس از داوری دیگر مجلدات منتشر شود.
تبادل سند با کشور‌های اسپانیا و روسیه
جعفریان همچنین در پاسخ به پرسش دیگری درباره اسناد خارج از کشور گفت: در برخی از کشور‌ها مانند اسپانیا به دلیل مراوداتی که در عصر صفوی میان ایران و این کشور وجود داشته، اسناد ویژه‌ای در دست است. باید این اسناد شناسایی و سپس مراحل مبادله آن طی شود.
محدودیتی در زمینه ارائه اسناد نداریم
معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی همچنین در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر انتقاد برخی از پژوهشگران درخصوص دسترسی به برخی از اسناد گفت: ما محدودیتی در زمینه ارائه اسناد در آرشیو ملی نداریم. تاریخ گویای همه چیز است. برخی گمان می‌کنند که ما قصد داریم یک سلسله را پررنگ و دیگری را کمرنگ کنیم. این در حالی است که اگر خود تاریخ ارائه شود، خود گویای همه واقعیت‌هاست.
وی با بیان اینکه ما وظیفه ارائه اسناد را داریم، افزود: در زمینه دسترسی ما با تعیین سطح دسترسی مواجه هستیم. هیچ سندی غیر قابل دسترسی نیست، اما براساس رعایت قوانین تعیین سطح، میزان دسترسی نیز تعیین می‌شود./تسنیم