به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط، حجت‌الاسلام محمدرضا بَرته، مسئول مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه، در نشست دین آینده و آینده ادیان در عصر فضای مجازی که از سوی اندیشکده مطالعات آینده‌پژوهی موسسه آموزش عالی طلوع مهر در قم برگزار شد، با توجه به گسترش و احاطه فضای مجازی در عصر کنونی عنوان کرد: در یک پس‌نگری تاریخی می‌بینیم که همه انبیاء با یک مأموریتی مبعوث شدند و اگر کار ویژه انبیاء ارتقای نرخ دین‌داری و معنویت نزد مردم بوده است با بررسی دستاورد آن‌ها متوجه می‌شویم که آن‌ها در این مأموریت موفق عمل کرده‌اند و گام‌های بزرگی برداشته شده و پروژه نبوی، پروژه موفق و قابل دفاعی است.
نزاع جدی دنیای مدرن با ادیان!
وی در رابطه با آینده ادیان با اشاره به وضعیت دین‌داری مردم در دنیا گفت: دین که در گذشته بسیاری از جوامع امری بی‌رقیب بود و در ابعاد مختلف حاکمیتی، اعم از فرهنگ، سیاست، اقتصاد، آموزش و... حضوری معنادار داشت، مورد هجمه جدی قرار گرفته است.
وی ادامه داد: دین در روزگاری در غرب بسیار قدرتمند بود و مسیحیت قلمرو بزرگی از حیات مردمان آن دیار را در اختیار داشت و پادشاهان را تعیین می‌کرد و سبک زندگی مردم را انشاء می‌نمود ولی امروز در نزاع با اومانیسم منزوی شده است.
وی یادآور شد: چه بخواهیم چه نخواهیم دنیای مدرن با نزاع کم‌وبیش جدی خود فضا را برای حضور اجتماعی برخی از ادیان تنگ و دشوار کرده است.
آینده ادیان چگونه خواهد بود؟
برته با اشاره به شرایط اجتماعی مردم ایران در زمان هشت سال جنگ تحمیلی گفت: در آن دوران افراد از مکاتب فکری و مذاهب و حتی ادیان مختلف از مسلمانان تا ارامنه و مسیحیان، از شیعه تا سنی همه برای یک آرمان مشترک و ارزشی تازه یافته در انقلاب اسلامی که بزرگ‌تر از حوزه مرزهای سنتی آن‌ها بود دور هم جمع می‌شدند و می‌جنگیدند، از یکدیگر حمایت می‌کردند و در یک‌کلام نگاه جبهه‌ای و نه فردی داشتند.
وی با استفاده از استعارات قرآن کریم در شرح این اندیشه بیان کرد: قرآن با به‌کارگیری واژه اهل کتاب و انتساب اسلام به انبیای پیشین، اسلام عزیز را جبهه عام و فراگیر حق معرفی می‌کند و همه متواضعان در برابر حق (و نه لزوماً رسیدگان به آن) و همه‌کسانی که در جستجو و کنکاش حق هستند را در یک جبهه جمع کرده و دیگران که اندیشه توحیدی ندارد در طرف مقابل قرار می‌گیرند و این جبهه همان شرک، ظلم، طاغوت و استکبار است.
وی ادامه داد: بر اساس آیه هشتم از سوره ممتحنه، قرآن مومنان را از نیکی کردن و ارتباط باکسانی که بر روی جبهه حق شمشیر نکشیدند و در برابر دین‌داری اهل حق نایستادند نهی نکرده است و بر این اساس ما می‌توانیم جبهه حق را به‌عنوان جبهه آرمانی دین‌داری خود در دنیای آینده ببینیم.
این پژوهشگر اضافه کرد: در اسلام هیچ نزاع بنیادی میان ادیان توحیدی مانند مسیحیت و اسلام وجود ندارد بلکه در وهله نخست در برابر استکبار، استبداد و ظلم ایستاده است و نتیجه این‌که اگر ما نگاه جبهه‌ای مبتنی بر حق پیدا کردیم، آنگاه آرمان و غایت این جبهه نابودی طرف مقابل نیست و اصلاً جبهه حق به دنبال کشتار و حذف جبهه باطل نیست بلکه به نجات، سعادت و هدایت آن جبهه فکر می‌کند؛ حتی اگر در این مسیر دچار مشقات شده و به شهادت برسد؛ بنابراین دغدغه اسلام حل و باز کردن گره است و به‌جای کشتارجمعی به اصلاح و احیای جمعی می‌اندیشد.
برته با اشاره به وجود دو نوع نگاه در بررسی ادیان گفت: در نگاه اول، ادیان، به‌صورت مدرسی و مطالعه کتاب‌های الهیاتی، کلامی، مبانی فلسفی و مبانی معرفت‌شناختی موردبررسی قرار می‌گیرد و در نگاه دوم که نگاه رفتاری است اخلاق، فقه، مناسک، عرصه‌های آداب‌ورسوم و سبک زندگی را مورد کنکاش قرار می‌دهیم.
وی بیان کرد: در نگاه اول دین مساوی است با نگاشته‌های تاریخی و الهیاتی و در نگاه دوم دین بر اساس عملکرد دین‌دارانش سنجیده می‌شود. همان فرقی که میان شیعه و تشیع وجود دارد و طبق سخنان شهید مطهری شیعه یعنی آن فاهمه کتابی از الهیات و تشیع یعنی، ظهور اجتماعی آن الهیات؛ بنابراین برای فهم تشیع باید به سراغ تجلیات اجتماعی مانند زیارت، عاشورا و غدیر برویم که ظهور و بروز اجتماعی شیعه را نشان می‌دهد.
وی افزود: در نگاه دوم که نگاهی عام است دین مساوی با دین‌داری و تجلی دین در عرصه‌های اجتماعی یا همان سبک زندگی است.
برته با طرح این سؤالات که در عصر فضای مجازی آینده ادیان چه خواهد شد، ادامه داد: دین این ظرفیت را دارد که در دنیای آینده تکیه‌گاه مردم شده و مردم با اتکای به آن در دنیای به‌شدت مدرن شده احساس معنویت کنند.
وی تأکید کرد: برای بررسی این مسئله باید به این نکته مهم و ضمنی توجه شود که جوانان در عصر فضای مجازی به‌زودی با این دگردیسی مواجه خواهند شد؛ چراکه حاکمیت‌ها فضای مجازی را کنترل نمی‌کنند و حکمرانی در فضای مجازی کم‌وبیش از حاکمیت‌ها جدا است و ما در این عصر با جوانانی مواجهیم که بخش اعظم زندگی خود را ذیل حکمرانی‌های تعریف‌شده در فضای مجازی می‌گذرانند و باید به این سئول پاسخ داد که ربط و نسبت این حکمرانی با استانداردهای دینی چه می‌شود؟
وی افزود: جوانانی که امروز ذیل شبکه‌های اجتماعی هویت خود را بازتعریف می‌کنند و فضای مجازی آن‌قدر خزنده پیش رفته است که هم خودش آن را به رسمیت شناخته و هم دیگران آن را به رسمیت می‌شناسند و بر آن اساس یکدیگر را قضاوت و پیش‌داوری می‌کنند؛ بنابراین فضای مجازی بستر شکل‌گیری هویت آینده ما شده است.
وی تصریح کرد: باید این حقیقت را پذیرفت زمانی که یک سوپراپلیکیشن، ۴۵ میلیون ایرانی را جذب کرده و این افراد بیشتر وقت خود را در آن می‌گذرانند و این زمان سه برابر بیشتر از زمانی است که با خانواده خود معاشرت دارند.
برته اضافه کرد: حال که هویت به‌روز شده ما همان سبک زندگی ما است که در مرحله اول در فضای مجازی تعریف می‌شود و همچنین دین را با دین‌داری و سبک زندگی افراد تعریف می‌کنیم، بنابراین به‌تدریج پیوند دین‌داری و فضای مجازی پررنگ می‌شود و دین‌داری نیز گونه‌ای از حضور در فضای مجازی است.
وی افزود: از نکات مهم در عالم فضای مجازی این است که انسان به هویتی که در عالم عینی هیچ‌گاه به آن دست نمی‌یابد و به آرزوهایی که در عالم ذهنی ملموس نیست در فضای مجازی به آن‌ها دست می‌یابد و برایش محقق می‌شود. در حقیقت عالم فضای مجازی ما را در بین این دوعالم عین و ذهن سریان می‌دهد.
وی بیان کرد: فضای مجازی عالم تحقق آرزوها و هویت پنهانی انسان معاصر شده است و ناشکفتگی‌ها و نارضایتی‌های خود را که در عالم عین پنهان می‌کرده است و از آن محدودیت‌ها فرار می‌کند، در فضای مجازی به همه آن‌ها می‌رسد؛ بنابراین فضای مجازی بستر تحقق هویت انسان عصر حاضر شده است که در عالم عین مجال رسیدن به آن را نداشته است. در حقیقت در فضای مجازی به‌صورت برزخی خودساخته خویش رسیده است.
سه‌گانه نانو، آی‌تی و بایو
استاد رسانه و فضای مجازی فضای مجازی را شامل فناوری‌های مختلف بلاک چین، رباتیک، اینترنت اشیا، دیتا مانینگ و هوش مصنوعی دانست و گفت: ترکیب این فناوری‌ها یک سه‌گانه بین نانو، آی‌تی و بایو را ایجاد کرده است که دارای کاربست ریزفناورهای زیستی است که با ادغام همه این عرصه‌ها دنیای بسیار پیچیده‌ای در برابر دیدگان بشر است.
برته یادآور شد: در دنیایی که مدام دیتاها و بیگ دیتاها تولید، ذخیره و بازیابی می‌شود بستر جدیدی را در عرصه‌های مختلف ایجاد کرده است و انسان با این حقیقت مواجه است که در این عرصه حقوق انسانی به معنای عام در فضای مجازی مورد هجوم قرار می‌گیرد.
وی به خاموشی و از بین رفتن برخی ادیان در مواجه با صنایع جدید و تحول در صنعت و تجارت و فرهنگ اشاره کرد و افزود: برخی ادیان با تحولات فرهنگی حذف و خاموش شدند و در مقابل برخی از فرق و مذاهب دینی توانستند با به خدمت گرفتن فناوری و صنعت، خود را با این صنعت جدید به‌روز و بازتعریف کنند.
دینی می‌تواند دین فردا باشد که در تعامل با فضای مجازی تصمیم درستی بگیرد
وی اظهار کرد: اگر دین‌داری همان سبک زندگی است و اگر دنیای آینده ما سبک زندگی خود را در فضای مجازی می‌داند آن دینی می‌تواند دین فردا باشد که در تعامل با فضای مجازی تصمیم درستی بگیرد و فضای مجازی به معنای عام نهتنها شبکه‌های اجتماعی بلکه تمام تحولات فناورانه عصر دیجیتال را تدبیر نماید.
وی افزود: در مواجهه با فضای مجازی نگاه تقابلی و نگاه هضم شدن منجر به از بین رفتن ایفای نقش دین در عصر جدید می‌شود و تنها باید با نگاه تعامل و تدبیر حکیمانه هویت دینی در فضای مجازی از انسان فردا را تعریف کرد و پیوست نگاری‌های فرهنگی در عرصه‌های مختلف فضای مجازی ایجاد نمود و این‌گونه است که انسان می‌تواند در دل فضای مجازی کنشگری فعال داشته و درعین‌حال عمیقاً باورمند و دین‌دار باشد.
وی تصریح کرد: دینی می‌تواند نسخه‌ای از دین‌داری را به ما دهد که بر پیشران‌های تحول فضای مجازی سوار باشد و درعین‌حال در آن‌ها هضم نشود و فضایی را ترسیم کند که در آن پیشرانی از آن متدین توانمند و مؤثر در فضای مجازی است بدون شک این دین آینده خواهد بود./ ایسنا.