به گزارش پایگاه خبری خطوط، آکادمی سلطنتی سوئد جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۲۱ را به عبدالرزاق گورنه، نویسنده تانزانیایی ساکن بریتانیا اهدا و اعلام کرد وی را به خاطر آثارش در زمینه تاثیرات استعمار و سرنوشت پناهجویان شایسته جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۱ تشخیص داده است.
عبدالرزاق گورنه اگر چه زاده تانزانیا در شرق آفریقاست ولی پروفسور ادبیات انگلیسی پسااستعمار در بریتانیاست. او سال‌های سال است که مقیم این کشور است و ۱۰ اثر بلند و کوتاهش را هم نه به زبان مادری سواحیلی که به انگلیسی نوشته است. عبدالرزاق گورنه در سال ۱۹۴۸ در جزیره زنگبار کشور تانزانیا به دنیا آمد و در اواخر دهه ۱۹۶۰ به عنوان پناهنده به بریتانیا رفت. این نویسنده 72 ساله اکنون ساکن شهر برایتون است و در دانشگاه کنت بریتانیا تدریس می‌کند.
سه رمان نخست عبدالرزاق گورنه، «خاطره عزیمت»، «راه زوار» و «دوتی» تجربه مهاجران در بریتانیای معاصر را روایت می‌کند. «بهشت» چهارمین و مشهور‌ترین رمان عبدالرزاق گورنه است. این نویسنده به خاطر رمان «بهشت» که داستان آن روایت‌گر دوران استعماری آفریقا در طول جنگ جهانی اول است، در فهرست نهایی جایزه بوکر قرار گرفت. در حقیقت «بهشت» قرینه یا آینه‌ای در برابر رمان «دل تاریکی» اثر ژوزف کنراد تلقی شده است. اگر کنراد در اثر معروف خود به سرنوشت استعمارگران می‌پرازد، گورنه در «بهشت» تصویری از حال و روز استعمارشدگان به دست می‌‌دهد.
کمیته نوبل ادبی در توصیف آثار گورنه نوشته است که او چشمان ما را به تنوع فرهنگی در شرق آفریقا باز می‌کند، تنوعی که در نقاط دیگر جهان ناشناخته مانده‌‌اند. ظاهرا آنچه به مذاق هیات انتخاب کنندگان آکادمی نوبل ادبیات خوش آمده است، همین تخصص ادبیات پسا استعماری آقای گورنه است. اما ادبیات پسااستعماری چه فایده ای به حال ملت هایی که قرن ها اسیر استعمار بوده اند دارد و کدام درد آنها را دوا می کند؟
ترمیم زخم شلاق با کلمات!
پیشینه صدها سال بهره کشی از مردمان قاره افریقا موجب شده تا استعمار با خون و گوشت آنان پیوند بخورد. بزرگترین جلوه آن در عمل غیرانسانی برده داری است، اما این، همه داستان نیست؛ بلکه فقر، محرومیت و توسعه نایافتگی دامنه داری که موجب شده چندین میلیون انسان در قرن ۲۱ از داشتن حداقل های زندگی مانند دسترسی به آب سالم بهداشتی محروم باشند روی دیگر و کمتر گفته این ماجراست.
هنگامی که اروپاییان استعمار قاره آمریکا را آغاز کردند، بردگان را برای کار کردن در کشتزارها و معادن جدید، از آفریقا بدانجا بردند. تخمین زده می شود تنها بین سال‌های ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ میلادی حدود ۱۵ میلیون سیاهپوست آفریقایی به قاره آمریکا انتقال یافتند. تجار برده آنها را از غرب آفریقا می‌خریدند. بیشتر این بردگان آفریقایی به هنگام جنگ یا شبیخون هایی که برای شکار آنان صورت می‌گرفت، به اسارت درمی‌آمدند. بردگان را بیشتر در زیر عرشه کشتی، با زنجیر به هم می‌بستند تا قادر به فرار یا پریدن به دریا نباشند. تقریباً از هر ۵ برده یک نفر در طول مسیر می مرد. پرتغالی ها کشتی‌های حامل برده خود را تابوت می‌نامیدند.
ادبیات سیاه‌پوستان مملو از رنج‌نامه‌ها و بازگو کردن دورانیست که آنان به عنوان برده به انجام دشوارترین کارها می‌پرداختند. لنگستون هیوز، شاعر سیاه پوست امریکایی می‌نویسد: سفیدپوستی بینوایم که فریبم داده به دورم افکنده‌اند، سیاهپوستی هستم که داغ بردگی بر تن دارم، سرخ‌پوستی هستم رانده از سرزمین خویش.
با این پیشینه فرهنگی و اجتماعی، اکنون یکی از افریقایی تباران، که به سبک غربی زیست می کند و به زبان آنان می نویسد، از دست فرزندان برده داران سابق، جایزه گرفته است؛ آیا باید از برنده شدن یک افریقایی تبار که درباره سرگذشت مردم افریقا در دوران استعمار نوشته خوشحال بود؟
نوبل نژادپرست!
نوبل ادبیات را در ۱۰ سال گذشته عمدتاً به شاعران اروپایی و آمریکایی داده‌اند. چهار نفر از این عده از حوزه انگلیسی‌زبان بوده‌اند. «مو یان»، نویسنده چینی تنها نویسنده در میان این عده بود که از چین، یعنی از منطقه‌ای به غیر از اروپا و آمریکا می‌آید. امسال هم گرچه نام برخی از نویسندگان کانادایی و فرانسوی در صدر فهرست حدس و گمان‌ها بود، ولی با توجه به سابقه ۱۰ سال اخیر، این درک و دریافت هم وجود داشت که جایزه نوبل ادبی ۲۰۲۱ بعید نیست که به نویسنده یا نویسندگان و شاعرانی از مناطقی غیر از اروپا و آمریکا دیگر تعلق خواهد گرفت. نام‌هایی هم در این رابطه مطرح بود؛ از جمله خانم چیاماندا آدیچی نویسنده نیجریایی، آقای ویکرام سث نویسنده هندی، لیائو یوو از چین، یا میا کوتو از موزامبیک. به خصوص شانس نگوگی وا تیونگو نویسنده نامدار کنیایی و چهره معروف ادبیات شرق آفریقا، برای دریافت جایزه امسال بالا ارزیابی می‌شد. قرعه اما به نام عبدالرزاق گورنه افتاد، نویسنده‌ای زاده تانزانیا و پروفسور ادبیات انگلیسی پسااستمعار در بریتانیا. او هم گرچه از شرق آفریقا برخاسته، ولی سال‌های سال است که مقیم بریتانیا است و ۱۰ اثر بلند و کوتاهش را هم نه به زبان مادری سواحیلی که به انگلیسی نوشته است.
گفتنی است جایزه نوبل ادبیات یکی از پنج جایزه نوبل است و هر سال به نویسنده‌ای داده می‌شود که به گفته آلفرد نوبل، «برجسته‌ترین اثر با گرایش آرمان‌خواهانه» را نوشته باشد. منظور از «اثر» معمولاً مجموعه کارهای نویسنده است، اگرچه گاه در متن مربوط به جایزه از آثار مشخص نیز نام برده شده‌است. بر اساس وصیت‌نامه آلفرد نوبل، جایزه هر سال باید به کسی اعطا شود که «در حوزه ادبیات، برجسته‌ترین مجموعه آثار را در جهتی آرمانی و ایده آل» خلق کرده باشد.