مشکل امروز جامعه بشری انتخاب الگوی نادرست است

پایگاه خبری تحلیلی خطوط؛

سید محمد صادق قماشی پژوهشگر بنیاد بین‌المللی امامت در یادداشتی اختصاصی نوشت:

امروزه ضرورت وجود الگو در زندگی دنیوی بشریت از مباحثی است که غیر قابل انکار بوده و مطابق با فطرت آدمی است. با یک مطالعه کوتاه نسبت به ناهنجاری‌های اجتماعی می‌توان به این ضرورت و اهمیت آن پی برد که به طور حتم و یقین یکی از مشکلات امروزه جامعه بشری و یکی از مشکلات جدی در مباحث تربیتی، نداشتن الگوی صحیح و یا انتخاب الگوی های نادرست است.

با کمی دقت در اطراف خود می‌توان به این مساله پی برد که افراد موفق و غیر موفق در زندگی خود کسانی را به عنوان الگوی خود قرار داده و از آنان پیروی کرده اند. با توجه به زندگی افراد شناخته شده و موفق در عرصه‌ها و رشته‌های مختلف دانسته می‌شود که یکی از حرکات مؤثر در موفقیت آنان الگو پذیری از فرد دیگر در آن عرصه و رشته است که البته برتر بودن الگو در موفقیت فرد الگو پذیر قابل اهمیت بوده و در موفقیت او تأثیر به سزایی خواهد داشت.

واژه «الگو» معادل و مترادف واژه «اُسوه» در زبان عربی است. به طور کلی می‌توان گفت الگو و اسوه در فرهنگ اسلام به معنای پیروی نیک و سودمند است. نسبت به معنای کلمه «اسوه» در کتاب‌های لغت بیان شده است، اسوه به معنای سرمشق، پیشوا و حالت و روشی بوده که شایسته پیروی است. (لسان العرب، ج ۱، ص ۱۴۷؛ زمخشری، الکشاف، ج ۳، ص ۵۳۱؛ راغب، مفردات، ص ۷۶) این واژه در اصل به معنای حالتی است که انسان به هنگام پیروی از دیگری به خود می‌گیرد و به عبارت دیگر همان تأسی کردن و اقتدا کردن است.

واژه «اُسوه» سه مرتبه در قرآن کریم بیان گردیده است که یکی از آن آیات پیرامون حضرت محمد صلی الله علیه وآله است، «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا؛ بی‌گمان، در رسولِ خدا برای شما الگویی نیکوست، برای کسی که به خدا و روز واپسین امید داشته باشد و خدا را بسیار یاد کند». (سوره احزاب آیه ۳۳) آیات ۴ و ۶ سوره ممتحنه نیز دو آیه دیگر هستند که پیرامون حضرت ابراهیم و همراهان او بیان شده است.

جدای از بیان قرآن کریم، در روایات نیز بر الگو بودن پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله تأکید شده است؛ در روایتی از امام حسین علیه السلام نقل شده است، «لی و لکل مسلم برسول الله اسوه؛ برای من و تمام مسلمانان رسول خدا صلی الله علیه و آله الگو هستند» (شیخ مفید، ارشاد، ج ۲، ص ۹۴)

با توجه به آیه‌ی ذکر شده و روایت بیان شده این نکته قابل توجه است که وجود نازنین پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله جدای از جایگاه نبوت و رهبریشان، به عنوان الگو و اسوه معرفی شده اند که این گونه معرفی کردن حضرت رسول صلی الله علیه و آله نشانه اهتمام دین اسلام بر انتخاب الگو و اسوه است. از نکات دیگر در بیان انتخاب الگو که قرآن کریم بر آن اشاره دارد تاکید بر انتخاب الگوی حسن و نیکو بوده که البته این نیز از دیدگاه عقل ثابت شده است.

شما در زندگی دنیوی چگونه هستید؟ آیا شما هم کسی را به عنوان الگو و اسوه‌ی خود قرار داده اید؟ چه اندازه زمان صرف کرده اید تا به الگوی حسنه و نیکو دست یابید؟ آیا تا به حال فکر کرده اید که در انتخاب الگو در زندگی خود موفق بوده اید یا خیر؟ در چه اموری از زندگی شخصی برای خود الگو انتخاب کرده اید؟

این روزها که منسوب است به میلاد با سعادت حضرت صدیقه کبری، فاطمه زهرا سلام الله علیها؛ سخنی از حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه نسبت به الگوی حسنه بودن حضرت زهرا سلام الله علیها ذهن من را به خود مشغول کرده است. حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه در توقیعی به خط مبارک خود بعد از دعا برای دور ماندن شیعیان از ضلالت و فتنه‌ها و درخواست یقین و عاقبت به خیری آنها و تذکر به اموری دیگر می‌فرمایند: «وَ فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِی أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله برای من اسوه و الگوی نیکو است» (شیخ طوسی، الغیبه، ج ۱، ص ۲۸۶)

کلام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه نسبت به حضرت زهرا سلام الله علیها از آن جهت سبب تفکر من گشته که با توجه به آنکه خود حضرت در زمان حاضر به عنوان امام و خلیفه الهی روی زمین بوده و همگان موظف به پیروی از ایشان هستند و همچنین با توجه به آنکه خود حضرت در جامعه امروزی در تمام جهات زندگی یک الگوی نیکو شمرده می‌شوند، با این حال شخصیتی به مانند حضرت فاطمه سلام الله علیها را به عنوان الگو و اسوه‌ی نیکو برای خود معرفی می‌کنند! به نظر شما چه امری سبب آن گشته که حضرت مهدی علیه السلام، مادرشان را به عنوان الگو و اسوه خود قرار دهند!؟ وجه و حکمت اینکه امام زمان عجل الله تعالی فرجه مادرشان فاطمه زهرا سلام الله علیها را الگوی و اسوه خود قرار داده اند چیست؟ آیا مقصود خاصی از این معرفی داشته اند یا خیر؟ به نظر می‌رسد حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه از به کار بردن کلمه اسوه برای حضرت زهرا سلام الله علیها منظور و قصد خاصی دارند که باید با تأمل در حکمت این گفتار حکیمانه به آن منظور و مقصود دست یافت.

این سخن حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه از دو جهت قابل تأمل است. حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها دارای چه ویژگی هستند که حضرت مهدی ایشان را به عنوان الگو و اسوه حسنه خود قرار می‌دهند؟ امام عصر عجل الله تعالی فرجه از کدام رفتار و گفتار حضرت زهرا سلام الله علیها الگو برداری کرده است؟

ویژگی‌های حضرت فاطمه سلام الله علیها به عنوان الگوی حسنه

عصمت حضرت فاطمه سلام الله علیها، بی تردید یکی از ویژگی‌های مهمی که نسبت به انتخاب الگو و اسوه قابل اهمیت بوده و باید به آن دقت شود، انتخاب الگویی است که از خطا و اشتباه به دور باشد. با توجه به آیه تطهیر در شأن ائمه علیهم السلام و با توجه به آنکه حضرت فاطمه سلام الله علیها یکی از مصادیق آیه تطهیر هستند در نتیجه باید گفت این ویژگی در بیان حضرت صدیقه سلام الله علیها به عنوان الگوی حسنه قابل اهمیت خواهد بود. (علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲ م، ص ۱۷۴؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ ق، ج ۲، ص ۴۰۳؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ ق، ج ۵،، ص ۶۹۹؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ ق، ج ۵، ص ۲۲.)

علم ویژه حضرت فاطمه سلام الله علیها، یکی دیگر از ویژگی‌های مهم در انتخاب الگوی حسنه علم فرد اسوه است. رفتار آگاهانه اسوه در تبعیت و اسوه پذیری از او بسیار مؤثر است. اگر اسوه در رفتار خود، ناآگاه و جاهل باشد پیروی دیگران از او کورکورانه و مذموم است. نسبت به علم ویژه حضرت صدیقه سلام الله علیها روایات زیادی بیان شده است که برخی از این قرار است.

حضرت امام باقر علیه‌السلام فرمودند: به خدا سوگند، خدای تبارک و تعالی، به واسطه علم، فاطمه علیها السلام را از جهل و نیز به واسطه عهد و میثاق از رجس و آلودگی دور کرد. (ابن‌بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، ج ۱، ص ۱۷۹، قم، چاپ اول) همچنین در روایت دیگری بیان شده است که سلمان می‌گوید: عمار به من گفت: آیا می‌خواهی مطلب عجیبی به تو خبر دهم؟ گفتم ای عمار بگو گفت: بله، من شاهد بودم که روزی امیرالمؤمنین بر حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها وارد شد، هنگامی که چشمان فاطمه علیها سلام بر او افتاد، عرضه داشتند، نزدیک بیا تا برای تو از خبرهای گذشته، الآن و آنچه تا قیامت روی خواهد داد حکایت کنم. (ابن عبدالوهاب، حسین بن عبدالوهاب، عیون المعجزات، ص ۵۴، ایران، قم، چاپ اول، بی‌تا)

برتر بودن حضرت فاطمه سلام الله علیها، یکی دیگر از ویژگی‌های الگوی حسنه که می‌توان آن را نسبت به حضرت زهرا سلام الله علیها بیان کردن برتر بودن الگو از دیگران است. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نسبت به برتر بودن حضرت صدیقه فرموده اند: أمّا ابنَتی فاطمةُ فإنّها سیّدةُ نِساءِ العالَمینَ مِن الأوّلِینَ و الآخِرِینَ؛ اما دخترم فاطمه، او سرور زنان عالم، از پیشینیان و پسینیان است. (شیخ صدوق، امالی، ص ۵۷۵)

ویژگی‌های دیگری در روایات از سخنان ائمه علیهم السلام نسبت به حضرت فاطمه سلام الله علیها بیان گردیده است که یقیناً در معرفی ایشان به مانند پدر بزرگوارشان حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله به عنوان الگو و اسوه‌ی حسنه قابل اهمیت بوده که در این نوشتار به همین مقدار اکتفا می‌شود.

رفتاری که مورد الگوی امام عصر عجل الله تعالی فرجه قرار گرفته است

با توجه به آنکه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها الگو و اسوه برای همه انسان‌ها و همه امامان هستند و ویژگی‌های الگوی حسنه در حضرت وجود دارد، با این حال قید کردن امام عصر عجل الله تعالی نسبت به اسوه بودن مادرشان حضرت زهرا سلام الله علیها نیز جای تأمل و تفکر است. به نظر شما از چه جهت امام عصر عجل الله تعالی فرجه مادرشان را الگوی خودشان بیان می‌کنند؟

در اینکه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه کدام گفتار یا رفتار حضرت فاطمه سلام الله علیها را سرمشق خویش قرار داده اند، احتمالاتی بیان شده است که در این نوشتار به تعدادی از آنان اشاره خواهد شد.

بیعت نکردن با حاکمان ظالم

حضرت فاطمه سلام الله علیها با هیچ حاکم ظالمی بیعت نکردند. دشمنان بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله و غصب خلافت تلاش‌های فراوانی برای گرفتن بیعت از حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها کردند تا افکار عمومی را با این کار به خود جلب کنند اما آنچه مسلم است و حتی در صحیح بخاری مهمترین کتاب اهل سنت بیان شده است، نه تنها حضرت زهرا سلام الله علیها با آنان بیعت نکردند بلکه با سخن نگفتن با آنان تا آخرین لحظه زندگی خود و وصیت به خاکسپاری شبانه و مخفیانه بدون اجازه حضور آنان، به همگان نارضایتی خود از غاصبین حق وصی و جانشین رسول الله حضرت علی علیه السلام را اعلام کردند. (صحیح بخاری، ج ۵، ص ۱۲۹، ح ۴۲۴۰) یکی از حکمت‌های غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه نیز همین بیان شده است که حضرت با هیچ حاکم ظالمی بیعت نکردند از امام رضا علیه السلام نقل شده است که فرمودند: «گویا شیعیان را می‌بینم که به هنگام فقدان سومین فرزند من، سرگردانند و او را نمی‌یابند. گفتم: چرا این‌گونه است ای پسر رسول خدا؟ فرمود: زیرا امامشان از آنها غایب شده است. پرسیدم، چرا؟ فرمود: برای اینکه به هنگام قیامش، بیعت هیچکس بر گردنش نباشد.» (شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۸۰، ح ۴) می‌توان گفت این امر نسبت به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه به عنوان الگو پذیری از حضرت فاطمه سلام الله علیها است.

تقیه نکردن در مقابل دشمنان

بر همگان روشن است که حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها در دفاع از حریم ولایت و امامت حضرت علی علیه السلام، به صورت آشکارا در مقابل دشمن ایستاده و در این امر تقیه نکردند تا به آنجا که حضرت در قبرستان اُحد و کنار قبر حضرت حمزه که یک مکان عمومی به شمار می آمده، به صورت آشکارا روز غدیر را یادآور شده و می‌فرمایند: «خدا را شاهد می‌گیرم که شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: علی بهترین کسی است که او را جانشین خود در میان شما قرار می‌دهم. علی امام و خلیفه بعد از من است، و دو فرزندم (حسن و حسین) و نُه نفر از فرزندان حسین پیشوایان و امامانی پاک و نیکند. اگر از آنها اطاعت کنید، شما را هدایت خواهند کرد و اگر مخالفت ورزید، تا روز قیامت بلای تفرقه و اختلاف در میان شما حاکم خواهد شد.» (علامه شمس الدین جزری، اسمی المناقب، ص ۳۲؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ‏۳۶، ص ‏۳۵۳؛ ابوالقاسم علی بن محمد بن علی خزاز قمی، کفایة الاثر، ص ‏۲۶) حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه در این زمینه مادر خود حضرت فاطمه سلام الله علیها را به عنوان الگوی خود بیان کرده و در زمان ظهور در بیان راه حق تقیه نمی‌کنند. حضرت علی علیه السلام نسبت به آیه ۵۵ سوره نور فرمودند: یعنی درحال امنیت مرا می‌پرستند و از اَحدی از بندگان نمی‌ترسند و دیگر تقیّه نمی‌کنند. این آیه، در حق قائم (عجل الله تعالی فرجه) نازل شده است. (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۴۶)/ مهر