به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط، طی ۵۰ سال، برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، سبب شده است که بیش از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب از ذخایر آب زیرزمینی کاسته شود. افت سطح آب زیرزمینی پیامدهای مخربی مانند خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش گرد و خاک، نشست زمین، ایجاد فروچاله‌ها و شکاف‌های طولانی در دشت‌ها و شور شدن منابع آب زیرزمینی را به‌دنبال دارد.
نشست زمین علاوه بر خسارت‌هایی که به زیرساخت‌ها و ابنیه وارد می‌کند، خسارت جبران‌ناپذیری برای آبخوان‌ها دارد، چرا که نشست زمین به معنی پرشدن حفره‌های خالی بین دانه‌های خاک و از بین رفتن ظرفیت ذخیره آب در آبخوان است و دیگر امکان ذخیره آب در سفره آب زیرزمینی وجود نخواهد داشت.
درحال حاضر نشست زمین در دشت ورامین ۳۶ سانتیمتر در سال گزارش شده و در دشت کبودرآهنگ ۲۵ فروچاله با ابعاد چند ۱۰ متری ایجاد شده است. پدیده شور شدن آب زیرزمینی در اغلب دشت‌های کشور و به‌ویژه در دشت‌های فلات مرکزی وجود دارد و در مناطقی برای استفاده از آب زیرزمینی نیاز به تجهیزات آب‌شیرین‌کن است.
تمامی موارد یاد شده نشان می‌دهد که برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از اندازه بوده است و با وجود همه این پیامدها، این اضافه‌برداشت‌ها همچنان ادامه دارد. با توجه به مخاطرات ناشی از کسری مخزن، طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب‌زیرزمینی در سال ۱۳۹۳ تصویب و از همان سال، اجرای آن شروع شد.
محدودیت‌های موجود در کشور نشان می‌دهد، امکان تحقق اهداف پیش‌بینی شده با این روند فراهم نیست. از این رو مهمترین برنامه‌های طرح برای سال‌های باقیمانده برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰)، استقرار حدود ۹۲۰ گروه گشت و بازرسی، اتمام آماربرداری سراسری مرحله سوم و تهیه بیلان منابع آب محدوده‌های مطالعاتی، استمرار فعالیت‌های اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی، پیاده‌سازی الگوی مشارکتی مدیریت منابع آب‌زیرزمینی در دشت‌های پایلوت و همچنین انسداد ۱۰۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز و نصب ۲۰ هزار دستگاه کنتور هوشمند حجمی روی چاه‌های مجاز است.
ضمناً اصلاح و تعدیل پروانه‌های بهره‌برداری و انجام فرایندهای بهره‌بردار محور با توسعه سامانه‌های ایجاد شده نیز در دستور کار وزارت نیرو قرار دارد. اقدامات کنترلی و نظارتی در مجموع منجر به مدیریت و کنترل برداشت در حدود ۴ میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی از ابتدای طرح (۱۳۹۴) تا پایان برنامه ششم می‌شود.
اعتبار ابلاغی برای اجرای اقدامات این طرح در ۷ سال اخیر (سال‌های ۱۴۰۰-۱۳۹۴) برابر ۲۲۴۷ میلیارد تومان بوده ولی حدود ۵۰ درصد این اعتبار (۱۱۲۷ میلیارد تومان) در سال‌های پیش تخصیص یافته است. این درحالیست که مطابق آخرین برآوردها برای اجرای کامل طرح و اتمام همه فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده طی چهار سال آینده (سال‌های ۱۴۰۴-۱۴۰۱) در مجموع قریب به ۲۰ هزار میلیارد تومان مورد نیاز است.
تحقق اهداف مورد نیاز با رویه فعلی تخصیص اعتبارات امکان پذیر نمی‌باشد. تجارب شش ساله اجرای طرح نشان می‌دهد که تحقق اهداف تعیین شده در طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در بازه زمانی مورد نظر منوط به اجرایی شدن کامل مصوبات جلسه شورای عالی آب توسط وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی ذیربط است.
به عبارتی نپرداختن ویژه به موضوع حفاظت از منابع آب زیرزمینی تبعات متعددی را برای کشور به همراه خواهد داشت، ازاین رو به دلیل اهمیت این مساله به سراغ حمید رحمانی - معاون دفتر توسعه نظام های فنی بهره برداری و دیسپاچینگ برقابی - رفتیم تا وضعیت روشن کامل منابع آب‌های زیر زمینی را جویا شویم؛ در ادامه می‌توانید مشروح این گفت‌وگو را بخوانید:
در حال حاضر وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی در کشور چگونه است؟ تا چه میزان به نقطه بحران و خطر نزدیک شده‌ایم؟
اگر بخواهیم در مورد وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی و اینکه چقدر وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی بحرانی است، صحبت کنیم، باید شاخص‌های آن را بیان کنیم؛ یکی از شاخص‌های اصلی که در وضعیت منابع آب زیرزمینی به آن توجه می‌کنیم، بحث کسری مخزن است، یعنی اینکه اگر بیاییم تفاضل بین مقدار حجم آب تجدیدشونده که سالانه وارد سفره‌های آب‌های زیرزمینی می‌شود و حجم آبی که از آن برداشت می‌کنیم را با هم مقایسه کنیم و اگر مقدار مصرف بیش از مقداری باشد که سالانه تغذیه می‌شود، سالانه حجم آبی را از دست داده‌ایم و به این شکل که مثلا اگر سالانه ۵۰ میلیارد مترمکعب آب وارد سفره‌های آب‌های زیرزمینی شود و ۵۵ میلیارد مصرف کنیم، پنج میلیارد بیش از مقدار تغذیه از سفره برداشت کرده‌ایم که اصطلاحا به آن کسری مخزن می‌گوییم.
یکی دیگر از پارامترهایی که می‌تواند تاثیرگذار باشد، بحث افت و پایین رفتن سطح آب زیرزمینی است که در دشت‌های مختلف می‌تواند نشان دهنده وضعیت پایداری آن سفره باشد، پارامتر بعدی وضعیت کیفی آبخوان‌ها است، اگر املاح موجود در آب افزایش پیدا کند و اصطلاحا EC آب افزایش یابد، نشان می‌دهد که وضعیت منابع آب این آبخوان رو به افول و در حال افت کیفی است.
کسری مخزن سالانه چقدر است؟
متاسفانه همه این پارامترهای منفی در بسیاری از دشت‌های کشور مشاهده می شود و اکنون با کسری مخزن سالانه حدود پنج میلیارد مترمکعب مواجه هستیم که این پنج میلیارد مترمکعب در دشت‌های مختلف متفاوت است.
علاوه‌بر این، بحث افت سطح آب زیرزمینی نیز مطرح است که به طور متوسط حدود ۹۰ سانتیمتر با افت سطح آب زیرزمینی روبرو هستیم. در بعضی از دشت‌ها این عدد به سه متر هم می‌رسد. در بعضی از دشت‌ها ممکن است متعادل باشد ولی به صورت کلی وضعیت افت سطح سفره‌ها وضعیت مناسبی ندارد و ما با افت مداوم سطح آب مواجه هستیم، به لحاظ کیفی هم برآیند کلی املاح محلول در سفره‌های آب زیرزمینی در حال افزایش است و به لحاظ کیفی هم دارای افت است./ایسنا