به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط طبق مطالعه‌ای که اخیراً و برای اولین بار در مجله نیویورک گزارش شد، تماشای برخی برنامه‌های تلویزیونی می‌تواند بیننده را از نظر عاطفی درگیرتر کند. نمایش‌های تلویزیونی با کیفیت بالا می‌توانند هوش هیجانی بینندگان را افزایش دهند، به این معنی که تماشای شخصیت‌های پیچیده که با مسائل اخلاقی سروکار دارند، در واقع می‌تواند شما را همدل‌تر کند.
اما این روز‌ها با گشت وگذاری در شبکه‌های تلویزیونی ایران متوجه می‌شویم جای برنامه‌هایی گفتمان محور و چالشی که بییننده را در مقابل قاب تلویزیون میخکوب کنند، بسیار خالی است. راهی که آغاز‌کننده‌اش شهید مطهری بود و از همان اوایل پیروزی انقلاب اسلامی بنا شد تا این مسیر ادامه دار باشد.
جای خالی شوکران
اگر بیننده تلویزیون ملی باشید قطعاً برنامه‌های گفتوگو محوری که در طول روز از تلویزیون پخش می‌شود را دیده‌اید. در واقع این نوع تولیدات هم نوعی از برنامه‌سازی است که محور اصلی آن‌ها طرح یک موضوع چالشی است که مهمانان برنامه با ایدئولوژی و‌اندیشه خود درباره آن با یکدیگر بحث می‌کنند. نمونه‌اش هم برنامه‌ای بود به نام شوکران که تا همین ۲ سال پیش از شبکه ۴ صدا و سیما پخش می‌شد. برنامه‌ای شامل گفت‌وگو‌های چالشی با متفکران ایران امروز. «شوکران» که به اساسی‌ترین مسائل فکری کشور می‌پرداخت، دوشنبه هر هفته ساعت ۲۱ شامگاه با سردبیری و اجرای «پیام فضلی‌نژاد» روی آنتن تلویزیون می‌رفت و محصول مشترک شبکه چهار سیما و حوزه هنری بود.
حالا تقریباً ۲ سال از پخش آخرین فصل این برنامه گذشته و با اینکه در ۲۴ ساعت شبانه روز تولیدات مختلفی روی آنتن صدا و سیما می‌روند اما به نظر می‌رسد جای خالی برنامه‌های چالشی در حوزه تفکر و‌اندیشه به شدت خالی است.
بایکوت گفتمان چالشی
حالا بیش از ۴۰ سال از انقلاب شکوهمند اسلامی می‌گذرد و در هر دهه کودکانی متولد می‌شوند که نیاز به تفکر و‌اندیشه دارند؛ نیاز به چالش و پاسخ به سؤالات ذهنی‌شان.
اما به غیر از چند برنامه فاخر واقعاً چقدر می‌توان برنامه‌های گفتوگو محوری که این روز‌ها از تلویزیون پخش می‌شوند را چالشی دانست؟ هرچند که شاید بخشی از پاسخ به این سؤال به انتخاب برنامه سازان برگردد، همان‌هایی که می‌دانند ساخت برنامه‌های چالشی و انتقادی چندان به صرفه نیست! درست مثل برنامه «ثریا» که دو سال پیش در همین ورطه افتاد و حتی به آن انتقاد هم شد. موضوع از آنجایی شروع شد که علی مطهری نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی نسبت به یکی از برنامه‌های «ثریا» که با حضور حجت‌الاسلام غلامرضا قاسمیان استاد حوزه و دانشگاه و سیدمصطفی خوش‌چشم تحلیلگر و کارشناس سیاست‌خارجه ساخته شده بود انتقاد تندی داشت. او در بخشی از یادداشتی که در خصوص این برنامه ساخته بود نوشت: « از فضائل برنامه ثریا در شبکه ۱ سیما شنیده بودم اما ندیده بودم تا اینکه چند روز پیش به طور اتفاقی این برنامه را دیدم و دریافتم هر آنچه درباره آن می‌گویند، صحیح است. در آن برنامه دو مهمان و یک مجری هر سه بر اشتباه بودن مذاکرات و توافق پای می‌فشردند و اینکه نظام هرچه زودتر باید پای خود را از این منجلاب بیرون بکشد و چون می‌دیدند که ترکش این تیر به مقام رهبری نیز می‌خورد، هرچند دقیقه یک بار هم می‌گفتند البته مقام‌ایشان که نمی‌تواند دائم وارد مسائل شود و تعیین تکلیف کند و بدین‌وسیله تقصیر را به گردن دولتی‌ها می‌انداختند.
معلوم نیست صداوسیما کی می‌خواهد از این حالت یک طرفه بودن خارج شود و حرف طرف مقابل را هم پخش کند تا مردم بفهمند مذاکره و توافق برجام که از ابتدا تا انتهای آن با نظر رهبری انجام شد، اشتباه نبود بلکه اشتباه بعد از توافق انجام شد که بخشی از نظام به خاطر جنگ قدرت و احیاناً منافع اقتصادی مصمم به اجرا نشدن برجام بود تا مبادا به نفع رقیب سیاسی‌اش تمام شود. اما با شناختی که از طرز فکر آقای دکتر علی عسکری رئیس سازمان صداوسیما دارم بعید می‌دانم که‌ایشان از این گونه برنامه‌ها رضایت داشته باشد و به احتمال قریب به یقین برنامه‌هایی مثل ثریا از جایی بر او تحمیل می‌شود.»
به غیر از چند برنامه فاخر واقعاً چقدر می‌توان برنامه‌های گفتوگو محوری که این روز‌ها از تلویزیون پخش می‌شوند را چالشی دانست؟ هرچند که شاید بخشی از پاسخ به این سؤال به انتخاب برنامه سازان برگردد، همان‌هایی که می‌دانند ساخت برنامه‌های چالشی و انتقادی چندان به صرفه نیست!
ثریا» به تهیه کنندگی محسن مقصودی کاری از گروه اجتماعی شبکه یک سیما بود که چهارشنبه‌ها پس از سریال شبانگاهی روی آنتن می‌رفت. با این حال تهیه‌کننده این برنامه همان موقع در پاسخ به علی مطهری واکنش نشان داد و در صفحه مجازی خودش نوشت: «نمی‌دانم چطور این انتقاد‌ها مطرح می‌شوند در حالی که بار‌ها از اعضای گروه مذاکره‌کننده دعوت کرده‌ایم به برنامه «ثریا» بیایند اما به ما گفته‌اند در یک صورت می‌آییم که منتقدی دعوت نشود، ما هم نپذیرفتیم. چون ماهیت برنامه ما گفتگو‌های کاربردی چالشی و دو طرفه است نه اینکه یک مقام مسئولی یک طرفه درباره اتفاقات اظهارنظر کند. مصداق بارز آن سیدعباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده بود که نپذیرفتند در صورت حضور منتقد به ثریا بیایند».
بیشتر کارشناسان رسانه معتقدند دلیل اصلی که برنامه سازان کمتر به سراغ برنامه‌های گفتوگو محور و چالشی می‌روند همین موضوع است. یعنی مسئولان، کارشناسان و اغلب مهمانان برنامه‌ها تاب انتقاد، بحث، جدل و شنیدین‌اندیشه‌ای متفاوت با‌اندیشه خودشان را ندارند.
با همه این‌ها ساخت برنامه‌های چالشی گفتوگو محور با حضور کارشناسان نیاز امروز مخاطبان تلویزیون است. هیچکس به انتقاد علاقه قلبی ندارد اما با انتقاد می‌توان ریشه بسیاری از مشکلات را حل کرد. در نهایت باید منتظر باشیم تا ببینیم آیا در سال آینده برنامه سازان تلویزیونی بار دیگر به سراغ ساخت این نوع برنامه‌ها می‌روند یا کم کم این نوع برنامه‌ها بایکوت خواهند شد.