مهاجرت به نفع وطن نه پاسخی به «عنکبوت مقدس»!

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط ؛ «بدون قرار قبلی» از نگاه سیاستگذاران و سیاست‌سازان فرهنگی به عنوان مهم‌ترین فیلم ایرانی ماه‌های اخیر ارزیابی شده است. فیلمی که داستانش را در شهر مشهد و با نگاه و نگرشی پرمهر نسبت به باورهای مذهبی مردم روایت می‌کند- و به همین دلیل هم در اوج غوغای جهانی فیلمی چون «عنکبوت مقدس» که به‌واسطه نگاه منتقدانه‌اش به باورهای دینی مردم مشهد جنجالی شده بود، به عنوان بدیل و حتی به عنوان پاسخی به آن فیلم برکشیده شده و به شکل جدی مورد حمایت قرار می‌گیرد...
 
بازگشت به وطن
 
بهروز شعیبی کارگردان «بدون قرار قبلی» یکی از مضامین اصلی فیلم «بدون قرار قبلی» را «بازگشت به وطن» نامیده و می‌گوید که در این بازگشت جغرافیا نقش چندانی ندارد و منظور او در «بدون قرار قبلی» مفهوم عام وطن و معنای فرهنگی آن است.
بهروز شعیبی در این زمینه می‌گوید: «من در فیلم "بدون قرار قبلی" قضاوتی درباره مهاجرت نداشته‌ام و هیچ نسخه‌ای هم درباره پایان دادن به مهاجرت و بازگشت به کشور نپیچیده‌ام. این که شما بخواهی در کدام جغرافیا زندگی کنی، یک انتخاب کاملاً شخصی است که به ملاحظات بسیاری بستگی دارد و همین هم قضاوت درباره آن را تبدیل به کاری دشوار می‌کند. مساله من در فیلم "بدون قرار قبلی" اما نگرانی‌هایی است که درباره نسل آینده احساس می‌کنم و می‌گویم که این نسل در جریان مهاجرت اگر داشته‌های خودش را، که از زبان و فرهنگ تا زبان و ادبیات را شامل است، حفظ کند، همین مهاجرت هم می‌تواند به نفع وطن باشد».
به گفته بهروز شعیبی؛ «به دلیل همین دیدگاه است که می‌بینیم نه مادر یاسمن و نه خود او در قصه- حتی با این که در آغاز تمایلی هم به بازگشت حتی موقتی به ایران نداشت- شخصیت منفی داستان نیستند. او تنها و تنها پدر و سرزمین پدرش را نمی‌شناسد و قرار است در طول فیلم این‌ها را بشناسد»...
 
پاسخ به «عنکبوت مقدس»
 
یکی از مسایلی که باعث جلب توجه نهادهای فرهنگی کشور به «بدون قرار قبلی» شده؛ جنجال‌های ایجادشده توسط فیلم «عنکبوت مقدس» است که در جشنواره کن موجی جهانی به وجود آورد. فیلمی که به‌واسطه نگاه منتقدانه‌اش به باورهای دینی مردم مشهد جنجال‌های پردامنه‌ای به پا کرد؛ و نهادهای فرهنگی هم برای نشان دادن عکس‌العمل به آن، «بدون قرار قبلی» را که نگاه و نگرشی پرمهر نسبت به باورهای مذهبی مردم داشت، به عنوان بدیل و حتی پاسخی به آن فیلم برکشیدند و مورد حمایت قرار دادند. بهروز شعیبی کارگردان «بدون قرار قبلی» اما این نوع توجه به فیلمش را رد می‌کند و برای چندمین بار تکرار می‌کند که فیلمش نه پاسخی به یک فیلم دیگر است و نه اصلا با این هدف جلوی دوربین رفته است.
این کارگردان در پاسخ به این سوال که «آیا "بدون قرار قبلی" به عنوان جوابیه‌ای به فیلم "عنکبوت مقدس" جلوی دوربین رفته»، یا حتی این که «آیا به این عنوان می‌تواند قابل ارزیابی باشد»؛ می‌گوید «زمانی که فیلم "بدون قرار قبلی" ساخته می‌شد، اصلاً خبر نداشتیم که فیلمی به نام "عنکبوت مقدس" هم وجود خارجی دارد. دلیل این هم چیزی نیست مگر این واقعیت ساده که فیلم ما جلوتر از آن فیلم ساخته شده است و در زمینه رونمایی هم فیلم ما در بهمن ماه در جشنواره فجر رونمایی شد و "عنکبوت مقدس" اما سه ماه بعد در جشنواره کن. برای همین هم منطقی نیست این فیلم را به عنوان پاسخی به آن ارزیابی کنیم. به این دلیل ماجرا برای خود من هم شکلی دیگر دارد و به عنوان مثال زیست هر دوی این فیلم‌ها در طول زمان برای من جذاب‌تر می‌تواند باشد، تا این‌که کدام جوابی به آن دیگری است. و البته این پرسش کلیدی که این دو فیلم آیا اساساً کیفیتی دارند- و اگر دارند چقدر؟! اصلا بگذارید ماجرا را جور دیگری توضیح دهم: اگر "بدون قرار قبلی" چه از نظر مضمونی و چه تنها به دلیل زمان ساخت، سال آینده ساخته و پخش می‌شد، شاید می‌شد آن را پاسخ بهروز شعیبی به "عنکبوت مقدس" ارزیابی کرد. ولی حالا این که فیلمی که جلوتر ساخته شده پاسخی به یک فیلم جدیدتر به شمار آید، تنها و تنها کار کسانی می‌تواند باشد که بعد از آغاز جنجال‌های "عنکبوت مقدس" پیش خودشان گفته‌اند کاش ما هم کاری کرده بودیم- و به یک باره یاد "بدون قرار قبلی" افتاده‌اند و آن را به عنوان کار نکرده خودشان به شمار آورده‌اند»...
 
یک فیلم به‌شدت دشوار
 
بهروز شعیبی می‌گوید به‌رغم حمایت ظاهری که این روزها از فیلم «بدون قرار قبلی» شاهدیم؛ در زمان ساخت این فیلم دشواری‌ها و موانع زیادی را باید از پیش‌پای خود برمی‌داشتند.
او در این زمینه می‌گوید: «این یک رسم قدیمی است که در زمان ساخت یک فیلم با نگاهی منفی نگران‌مان می‌شوند، اما پس از آماده شدن فیلم از آن حمایت می‌کنند! در حالی که اگر در زمان تولید شاهد این حمایت‌ها بودیم، قطعا با خیال راحت کار می‌کردیم و نتیجه کار هم به مراتب بهتر می‌شد».
به گفته بهروز شعیبی؛ «آن‌قدر برخوردها با ما زیاد بود که من تا نیمه‌های "بدون قرار قبلی" حس می‌کردم این فیلم تمام نخواهد شد. دلیلش هم فشار بسیار زیادی بود که روی ما بود. آن هم برای فیلمی که امروز داریم فضا و داستان و موضوعش را می‌بینیم. موضوعی که باعث شد به جای این که در روزهای فیلمبرداری با امکانات و حال خوب آن را بسازم، تک تک روزهای فیلمبرداری را با حال بد و نگرانی پشت سر بگذارم».
بهروز شعیبی می‌گوید که ساخت فیلمی مانند «بدون قرار قبلی» که نهادهای رسمی کشور موضع مثبتی در قبال آن دارند، به مراتب دشوارتر از فیلم‌های دیگر است. او می‌گوید: «شاید به دلیل بی‌اعتمادی‌هایی که وجود دارد، این برخوردها با فیلمسازان صورت می‌گیرد- که بخشی از آن را گفتم. ولی به هر حال تفاوتی در این مساله ایجاد نمی‌شود که ما تولید دشواری را پشت سر گذاشتیم. جالب این که بعد از این مرحله و شروع نمایش فیلم هم مشابه این فشارها از سویی دیگر وارد می‌شود و این بار هم از سویی دیگر زیر فشار و اتهام قرار می‌گیریم که فیلم سفارشی و دولتی ساخته‌ایم. در واقع از همه طرف زیر سوال‌ایم و این سوال و فشار از اولین روز کار تا آخرین روز وجود دارد. جالب این که حتی در مسایلی مانند انتخاب بازیگر هم- که اولین حق یک فیلمساز است- این فشارها را شاهد هستیم. درواقع شاید باورتان نشود که ما به خاطر حضور بازیگری چون پگاه آهنگرانی- که زمانی مواضع سیاسی خاصی داشته- چه فشارهایی را تحمل کردیم، یا حتی به خاطر این که نمی‌خواستیم فیلم با یک معجزه در حرم امام رضا به پایان برسد و نهادهای فرهنگی اما خواهان پایانی از این جنس بودند»!