رضا نصیری
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خطوط، «فرونشست زمین» در ایران از سالیان گذشته مطرح بوده و همواره توسط دغدغه‌مندان این مرز و بوم به مسئولان ذیربط گوشزد شده است، اما در چند هفته اخیر، کارشناسان حوزه زمین‌شناسی و مسوولان مربوطه در مجلس و دولت به کرات در رسانه‌های صوتی و تصویری، نشریات کاغذی و فضای مجازی در این باره سخن گفته اند. آنان علاوه بر اینکه به دلایل شکل‌گیری فرونشست زمین در ایران اشاره کرده اند با ارائه نظرات و پیشنهادات کارشناسانه نسبت به عواقب ادامه‌دار بودن این پدیده نامیمون که به بحران زیست‌محیطی کشور تبدیل شده است، هشدار‌های جدی داده‌اند.
اما در تعریف اجمالی فرونشست زمین باید گفت؛ عبارت از نشست سطح زمین در مقیاس بزرگ است که ممکن است به دلایل متعددی همچون تخلیه آبخوان‌ها و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز، حرکت پوسته زمین و خروج گدازه و فعالیت‌های انسانی مانند برداشت و استخراج مواد معدنی، عدم رعایت الگوی کشت و زرع و ... در سطح زمین رخ دهد.
۲۹ استان کشور در معرض خطر فرونشست!
بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع آب زیرزمینی نسبت به توان ترمیمی آن عمده‌ترین دلیل فرونشست‌های زمین در ایران است که سابقه‌ای طولانی هم دارد، بخصوص که خشکسالی‌های اخیر بر شدت آن افزوده است؛ ۹۰درصد فرونشست‌ها در کشور به دلیل برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی است. در حال حاضر علاوه بر نواحی خشک مرکزی ایران، نواحی نیمه‌خشک یا نسبتا مرطوب شمال غرب کشور نیز با این پدیده درگیر هستند.
بنا به گفته رییس سازمان نقشه برداری کشور ۲۹ استان کشور در معرض خطر پدیده فرونشست زمین قرار دارند، همچنین بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان زمین‌شناسی، حدود یک‌سوم از فضای سرزمینی ایران دچار فرونشست شده که لازم است تا دیر نشده مسوولان تصمیمات قاطعی در این زمینه بگیرند.
در بحرانی بودن فرونشست زمین در کشورمان همین بس که اتحادیه اروپایی نشست ۴میلیمتری زمین در سال را بحرانی می‌داند، اما ما سالانه ۳۶سانتیمتر فرونشست داریم که نشان‌دهنده ۹۰ برابری شرایط بحرانی این پدیده در ایران است.
اعلام هشدار نسبت به پیامد‌های فرونشست زمین در شهر‌ها و استان‌های کشور روز‌به‌روز بیشتر می‌شود. این پدیده که آخرین و غیرقابل برگشت‌ترین مرحله بیابان‌زایی شناخته می‌شود در حال حاضر اکثر استان‌های کشور را متاثر ساخته است. کاهش آب چاه‌های کشاورزی و شرب، خشک شدن پوشش گیاهی زمین‌ها، صدمه به تاسیسات ریلی و جاده‌ای، ساختمان‌ها، شبکه‌های برق و گاز و نفت و شکاف سطح زمین از پیامد‌های فرونشست زمین است.
نتایج مطالعات علمی فرونشست در کشور نشان می‌دهد با توجه به فراهم بودن بستر‌های وقوع زلزله در ایران، این پدیده به عنوان یک بحران جدی همیشه مطرح بوده و فراگیری آن در اغلب نواحی مسکونی و پرجمعیت، قادر به فاجعه‌سازی حتی در رویداد زمین‌لرزه‌های کم‌شدت و عموماً غیرمخرب نیز است، بنابراین مقابله با این پدیده خزنده و آرام که همچون یک غده سرطانی در حال رشد است نیازمند راهکار‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت از طرف مسوولان است، زیرا این بحران خاموش می‌تواند برای زیرساخت‌های کشور عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد.
هشدار بروز فاجعه بی‌آبی!
سالانه ۶۳ میلیارد مترمکعب آب از منابع زیرزمینی کشور برداشت می‌شود که ۹۰درصد آن از طریق نزولات آسمانی جبران و الباقی از منابع ذخیره شده استخراج می‌شود، این امر، هشداری است نسبت به بروز فاجعه بی‌آبی و فرونشست زمین طی سالیان آینده در کشور؛ بنابراین جهت پیشگیری و کنترل این مخاطره خاموش باید به دنبال راهکار‌های علمی، فرهنگی و اقتصادی باشیم؛ در این زمینه انجام مطالعات دقیق جهت تهیه نقشه پهنه‌بندی فرونشست در کشور و عوامل تاثیرگذار منطقه‌ای بر آن در اولویت قرار دارد. همچنین مطالعات ژئوتکنیکی به دلیل وجود قنات‌های متعدد، افت سطح آب‌های زیرزمینی و سستی خاک باید انجام شود. ایجاد کارگروهی متشکل از نهاد‌های مرتبط جهت سنجش و پایش فرونشست، آسیب‌شناسی، احیای آب‌های زیرزمینی و اقدامات سازه‌ای نیز در این زمینه بسیار مفید است، زیرا آنچه مبرهن است اینکه هر نهاد و گروهی با سازوکار خاص خود به حل این معضل می‌پردازد که گاها- بلکه غالبا- نتیجه عکس داده است. با توجه به اینکه جهان در آینده ناگزیر با تغییرات اقلیمی مواجه خواهد شد و پدیده کم‌آبی و خشکسالی شدیدتر می‌شود، تاسیس سازمان یا ستادی نظیر ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی که جهت رفع مشکلات اقتصادی و مقابله با تحریم‌های جهانی علیه کشورمان شکل گرفته است، برای عبور از وضعیت خشکسالی و تغییرات اقلیمی در این مقطع ضروری به نظر می‌رسد.
همه در بحران فرونشست مقصریم؛از ملت تا دولت/ برای توقف آن هم، همه باهم همت کنیم!
فرهنگ‌سازی در مبارزه با کم‌آبی و استفاده متعارف از منابع آب زیرزمینی می‌تواند در مصارف آب خانگی، کشاورزی و صنعتی موثر باشد که نتایج آن مطمئنا در چند سال ملموس خواهد بود. همچنین باید روی چگونگی استفاده از روش‌های نوین آبیاری و برخورد علمی با صنعت کشاورزی یا روی اجرای طرح‌های آبخوان‌داری برای به تعادل رساندن آبخوان‌ها مطالعه شود. در این زمینه مردم با صرفه‌جویی و درست مصرف کردن آب، بخش کشاورزی با ایجاد روش‌های نوین آبیاری و کشت محصولات با مصرف آب کمتر، وزارت نیرو با مقابله در برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه از چاه‌های مجاز و غیرمجاز، بخش صنعت با روش‌های تجدیدپذیر آب‌های آلوده و دولت نیز در راس امور اجرایی با تدابیر خاص و اختصاص بودجه‌های لازم مطالعاتی و عملیاتی می‌توانند و باید در پیشگیری و کنترل این پدیده سهیم باشند. در پیشامد بحران فرونشست زمین همه مقصریم؛ از مردم در عدم مصرف صحیح آب و دولت که برای مصرف بهینه آب فرهنگ‌سازی نکرده است، بنابراین برای توقف آن هم باید همه باهم همت کنیم.
